چکیده:
ابن سینا در بیشتر آثار منطقی خود،قید«باقی ماندن کذب»را بر تعریف عکس مستوی افزوده است که این قید در آثار منطقدانانی چون فخر رازی،ابهری تکرار شده است؛اما اکثر منطقدانان با این مطلب به مخالفت برخاستهاند.به عنوان مثال، خواجه نصیر طوسی معتقد است که قید مذکور در اثر اشتباه کاتبان پدید آمده است، در این مقاله ابتدا با تأکید بر وجود قید مذکور در شش اثر منطقی ابن سینا نشان داده میشود که نمیتوان این قید را ناشی از سهو کاتبان دانست.با طرح و ارزیابی دلایل موافقان و مخالفان این قید مشخص میشود که پذیرش قید مذکور باعث ایجاد ناسازگاری در نظام منطقی ابن سینا میگردد.در متن مقاله دو راهحل جهت حل این مشکل ارائه شده است.راهحل نخست که براساس حذف قید مذکور شکل گرفته است، توسط خواجه نصیر و سایر منطقدانان متأخر ارائه شده است و راه دیگر که به تغییر روابط عکس مستوی میپردازد.توسط مؤلفان مقاله ارائه گردیده است.همچنین نشان داده شده است که هریک از این دو راهحل،دارای چه امتیازات و چه معایبی هستند.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس میتوان آثار منطقی وی را به سه دسته تقسیم کرد1: الف-آثاری که در آنها قید«بقا کذب»در تعریف عکس مستوی به کار رفته است؛این آثار که در مجموع،شش اثر به شمار میآیند،عبارتند از: 1-الاشارات و التنبیهات:ابن سینا در کتاب اشارات مینویسد: «عکس آن است که محمول قضیه را موضوع قرار دهیم و موضوع را محصول گردانیم،با حفظ کیفیت قضیه و باقی ماندن صدق و کذب آن به حالت اولیه خود2 (ابن سینا،5731،ج 1،ص 691).
نقد و بررسی:گرچه مصحح محترم به این نکته پی برده است که قید بقا کذب در مورد سالبه کلیه و موجبه جزئیه صحیح به شمار میآید،اما به هر حال به دلیل لازم الکذب نبودن عکس موجبه کلیه،نمیتوانیم قید مذکور را در تعریف عکس مستوی بپذیریم،زیرا در قواعد منطقی استثنا وجود ندارد.
این اشکال بیان میکند که در صورتی که قید بقا کذب را در تعریف عکس مستوی لحاظ نماییم،این ایراد بر ابن سینا وارد خواهد بود که چرا پس از ذکر این قید،به لوازم سخن خود پایبند نبوده است و برای موجبه کلیه قائل به وجود عکس شده است.
میتوان روابط به دست آمده را که در آنها از کذب یک قضیه،به عکس لازم الکذب آن میرسیم، در جدول زیر خلاصه کرد: (به تصویر صفحه مراجعه شود) (جدول شماره 3) بر این اساس میتوان تعریف ابن سینا را بدین نحو تعبیر نمود که اگر قضیهای صادق باشد،عکس مستوی آن باید صادق باشد و اگر قضیهای کاذب باشد، عکس مستوی آن نیز باید کاذب باشد که در حالت اخیر،عکس گرفتن از قضیه، دارای قواعد خاصی است که با قواعد عکس گرفتن از قضایای صادق متفاوت خواهد بود."