چکیده:
نویسنده در طول بحث خود در صدد آن است تا در یک نگاه اجمالی به دورهی امامت شیعه علیهم السلام،تحلیلی از مقطعهای متمایز حیات سیاسی- اجتماعی-فرهنگی امامان به دست آورد و روشن سازد که شرایط متغیر در کل این دوره موجب گونهگون شدن تلاشهای این بزرگواران بوده است، که این خود از الطاف خفیه الهی برای شیعه و همه پیروان آن بزرگواران است تا هر کس در هر شرایطی بتواند الگوی هدایت خود را بازیابد. نوع کار تا اندازهای تحلیلی و با رویکرد جامعهشناسی معرفت است.
در آغاز به ضرورت تکامل جامعههای انسانی از نظر فرهنگی و مسیری را که انسان از آغاز تاکنون پیموده و به مراتبی از کمال نسبی دست یافته،اشارهای دارد که این همه را به یمن هدایت انبیا و اولیای الهی به دست آورده است و خاطرنشان میسازد که ادامه این حرکت تکاملی همچنان نیازمند دستگیریهای امامان علیهم السلام میباشد چه آنکه این بزرگواران حامل رسالت همه انبیا میباشند.
شکی نیست که امامان علیهم السلام در زمینه وضع موجود جامعه خود به انجام رسالتشان پرداختهاند که امر متغیری است و هر مقطع آن به دلیل تغییر شرایط حاکم،متمایز از دیگری بوده است و ازاینرو،تلاشهای امامان علیهم السلام نیز متفاوت بوده است که شناختن شاکلههای گوناگون آن برای ما و همه رهروان راهشان در تمام عصرها لازم است؛به همین خاطر اشارهای به این تفاوتها گردیده است.
آنچه تا اینجا مورد مطالعه قرار میگیرد جنبه درآمدی برای دنباله مبحثی است که در دو بخش پی گرفته میشود.
بخش اول،نگرشی بر محورهای اصلی کارکردهای فرهنگی امامان علیهم السلام است؛در این قسمت به چند مورد اشاره میشود:
1)تشکل شیعی از چه زمان و برای چه منظوری به وجود آمد،باتوجه به وجود فرقههای مختلف،منظور از شیعه در این بحث چه نحلهای میباشد؟
2)در تداوم مبارزهی تاریخی،شیعه در طول دورههای مزبور چگونه به وظیفه خود عمل نموده،رابطه آن با مرکز هدایت به چه نحوی بوده است؟
3)بهرهوری شیعه از فرصتهای مغتنم،در طول عمر شیعه تاکنون چگونه بوده است؟
بخش دوم،نگاهی جامعهشناختی از زاویه معرفت به عصر امامان علیهم السلام است. در این قسمت نویسنده در صدد روشن نمودن این حقیقت است که سنگینی رسالت امامان علیهم السلام نه فقط در ارتباط با مشکلات رویآور از سوی سایر فرقههای اسلامی و معاندین ولایت بوده،که مهمتر از آنها تهدیدهای عقیدتی سنگین فرقههای خودی یعنی منتسبین به شیعه و اهل بیت علیهم السلام بوده است.در این رابطه به چند نمونه اشاره میشود.
موضوع دیگر مورد مطالعه توجه به دگرگونیهای فرهنگی دوران حضور امامان علیهم السلام است که نویسنده به پارهای از آنها اشاره نموده است.
آخرین بخش این نوشتار روشن نمودن وظیفه شیعه در عصر حاضر میباشد. عملیاتی کردن تلاشهای فرهنگی علمی این بزرگواران به عنوان وظیفه اصلی و مهم شیعه روشن است،لیکن چگونگی کاربردیسازی آن امری است که در پایان این قسمت به آن پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"امامان علیهم السلام نیز متفاوت بوده است که شناختن شاکلههای گوناگون آن برای ما
امامان علیهم السلام بعد از نبی اکرم اسلام صلی الله علیه و آله گردیده است.
ذرع دیکتههای رسول الله صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام است که به دست خود آنها را
دورههای آن،مشاهده میکنیم؛که هر کدام،شاکله فرهنگی ویژهی خود را داراست و بالطبع،مشی امامان علیهم السلام نیز در آن دوره با مشی در دوران قبل آن،
دورهی بنی امیه که از امام حسن مجتبی علیه السلام تا امام صادق علیه السلام ادامه دارد ازقبل و بعد خود متمایز میشود،در این دوره به خاطر اختناق شدید و فشار بر
معارف اهل بیت علیهم السلام وجود ندارد و امامان ما تحت نظر شدید به سر میبرند، به گونهای که تولد مهدی امت در نهایت اختفا انجام میگیرد.
اصطلاح شیعه اگرچه از روزگار نبی اکرم صلی الله علیه و آله برای دوستداران امام علی علیه السلام رواج
به سخن دیگر،شیعه به معنای عام خود در زمان حیات امام علی علیه السلام چونان
شدت فشار و اختناق بر شیعه به حدی بود که سلیم بن قیس آثار مکتوب خود از اهل بیت علیهم السلام را به هنگام مرگ،به یکی از یاران بسیار مطمئنش به عنوان اسرار
لیکن ذکر این نکته لازم است که امامان معصوم علیهم السلام ما جز امام حسین علیه السلام در
کسانی که قائل به برتری علی علیه السلام بودند،شامل کسی دیگر نمیشد،روی این اصل تمام کسانی که چنان اعتقادی داشتند شیعه تلقی میشدند و روایاتی
راوی پرسید معنای این سخن چیست؟امام علیه السلام فرمود:«آن تقیه است."