چکیده:
سکونتگاههای خورو1که با واژگان و معنای متفاوتی چون اسکان غیررسمی2،حاشیه نشینی3،سکونتگاه غیرمتعارف4و امثال آن تعریف شدهاند،اگرچه ریشه در شهرنشینی ناقص و تحول نیافته حاصل سرمایهداری نفتی سالهای دههء پنجاه دارد اما در سالهای اخیر بهویژه در مناطق کلانشهری ایران و به خصوص تهران به شدت روبه گسترش است.این سکونتگاهها به عنوان پدیدهای جدید در نظام اسکان پیرامون کلانشهرها در زمان حاضر بین 20 تا 30 درصد جمعیت و کانونهای سکونتی پیرامون کلانشهر را تشکیل میدهند. آنها اگرچه نوعی راهحل برای اسکان کم درآمدهای شهری در شرایطی تلقی میشوند که برنامهریزی شهری و بازار رسمی آنها را از معادلات رسمی خود خارج کردهاند،اما به دلایل متعددی چون رشد خودرو،بیبرنامه و مهارناپذیر،بستر سازی آسیبهای محیطی،کالبدی،اجتماعی و فرهنگی و نظایر اینها مشکلات و مسائل حادی را در مناطق کلانشهری موجب شدهاند که در صورت عدمتوجه و رهاسازی آنها،بدل به مشکلات پیچیدهتری خواهند شد. آنها با مراحل مختلفی شامل تصرف،یا-حتی در تجارب ایران-تملک و تصاحب زمین،رشد سریع، انسجام کالبدی و اجتماعی و سرانجام بلوغ نسبی و توقف رشد و تکثیر در سکونتگاههای پیرامونی مواجهاند و بر این اساس در هر مرحله از رشد راهبردها و راهکارهای مدیریتی خاص خود را طلب میکنند. در این مقاله سعی شده است که ابتدا بروری بر مفهوم سکونتگاه خودرو صورت گیرد؛و پس از آن فرایند شکلگیری و مشخصات این کانونهای سکونتی در منطقهء کلانشهری تهران بررسی شده است،و در انتها به راهبردها و راهکارهای کلان مدیریت و ساماندهی آنها اشاره گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"ب)نقش،عملکرد و ویژگیهای کلی سکونتگاههای خودرو در منطقه شهری تهران در مراحل شکلگیری و گذار اگرچه مبنای نظریات بررسی شده،سکونتگاههای حاشیهای و حاشیهنشینی مصادف فقر و نداری،جرم و جنایت و آسیبهای فراوان اجتماعی و فردی،جرمخیری و نظایر اینها تلقی میشد و آنها حتی در برخی نظریات رادیکال مظهر رشد لمپنیسم و طبقات فرودست معرفی شدهاند،اما رویکرد نظری دو دهه اخیر اصولا به کارکردهای مثبت و نقش درخور تأمل این سکونتگاهها در اسکان کمدرآمدها،نقطه شروع و تجربهء آغازین زندگی شهری،ضربهگیری در مقابل صدمهها و آسیبهای احتمالی به کلانشهرها،کمک به تقسیم کار با شهر مادر و مشارکت فضایی با مادرشهر و مانند اینها توجه کرده و راهبردهای توانمندسازی و کمک به ساکنان برای ارتقای وضعیت محیط مسکونیشان را در دستور کار قرار دادهاند.
رشد آنها پس از مراحلی و با تهیه طرحهای رسمی شهری و شهرسازی و حاکمیت نسبی ضوابط و مقررات که کمتر هم با شرایط و ویژگیهای زیرساختی این سکونتگاهها سازگاری دارد،متوقف میگردد و از آن پس سکونتگاههای اقماری آنها در جرگهء رشد سریع وارد میشوند و گاه حتی نوعی تقسیم کار حوزهای بین این مجموعههای سکونتی خودرو برقرار میشود که برخی از پژوهشگران اطلاق واژهء منطقه شهر را مجاز دانستهاند و بر این باورند که کانونهای زیستی حاشیهای گونهای از نوشهرهایی هستند که طی روندی غیرکلاسیک کارکرد نوشهرهای کلاسیک کلانشهر توسعه یافته را برعهده گرفتهاند!"