چکیده:
تاریخ سیستان از دیرباز در تاریخ ملی ایران و حتی عالم اسلامی، جایگاهی ویژه داشته است. در روزگاران پس از اسلام، تاریخ سیستان در عصر صفاریان به مثابه کانون تاریخ ایران جلوه گر شد. پس از زوال دولت صفاری، رشته ای از ملوک سیستانی با عنوان ملوک نیمروز در شرق ایران حکومت داشتند که به هنگام حضور سلسله های تمرکزگرا، در پیوند با آنان و در هنگام کم رنگ شدن قدرت مرکزی به مثابه دودمان مستقل محلی، بر قلمرویی پهناور در شرق ایران فرمانروا بودند. با فرمانروایی صفویان روند دعاوی سلسله ای این ملوک با تحولات سیاسی دولت صفوی پیوند خورد اما پس از سقوط اصفهان، ملوک نیمروز در صدد احیای پادشاهی قدیم شرق ایرن برآمدند که ملک محمود سیستانی و تکاپوهای او را می توان نقطه اوج این رویداد به شمار آورد. پس از قتل ملک محمود سیستانی، اطلاعات وقایع نگارها درباره سرنوشت ملوک نیمروز بسیار اندک است. اینک و در پرتو استفاده از نسخه خطی ناشناخته شجره الملوک می توان تصویری جدیدتر از تحولات سیاسی سیستان در سالهای پس از سقوط صفویان تا صدر دوره قاجار عرضه کرد. وظیفه اصلی پژوهش کنونی، بررسی ارزش اطلاعات منابع تاریخ نویسی این دوره و نشان دادن اهمیت اطلاعات شجره الملوک درباره خاندان کیانی سیستان است.
خلاصه ماشینی:
با فرمانروایی صفویان روند دعاوی سلسلهای این ملوک با تحوّلات سیاسی دولت صفوی پیوند خورد امّا پس از سقوط اصفهان،ملوک نیمروز در صدد احیای پادشاهی قدیم شرق ایران برآمدند که ملک محمود سیستانی و تکاپوهای او را میتوان نقطه اوج این رویداد به شمار آورد.
این مسائل جدید عبارت بودند از پیگرد افغانان از سوی نادر شاه افشار،برآمدن و برافتادن ملک محمود سیستانی که مدّعی ادامهء حاکمیّت ملوک نیمروز و پادشاهی ایران بود، شورش سیستان در سالهای پایانی عصر نادری و در سالهای پس از آن،پیوند جانشینان نادر با افغانان و نیز پیوند دولتهای افشاریان و زندیان و قاجاران که سیمایی از سیستان را در تاریخنگاریهای این دوره تصویر میکند.
گزارش رویدادهای سیستان در متن شجرة الملوک از عهد صفویان به بعد،با اشاره به دورهء ملک سلطان محمود مهربانی و از دورهء شاه تهماسب یکم آغاز میشود(برگ 76 ب)و در این قسمت نیز چونان بخشهای پیشین،سرایندگان بسیاری از جزئیات را که در منابع کهن همچون تاریخ سیستان و منابع دورهء تیموری آمده،نیاوردهاند و حتّی به شرایط سیستان در انتقال قدرت از تیموریان به صفویان اشاره نمیکنند.
گزارش رویدادهای ملوک نیمروز در شجرة الملوک از اواخر عهد صفویه به بعد،با حکومت ملک فتحعلی خان سیستانی آغاز میشود که بنابراین کتاب،او: «به سال صد و چهار بعد از هزار»(شجرة الملوک،برگ 102 ب)به فرمان شاه سلیمان، حاکم سیستان شد.
او در جنابد از سوی ملک محمّد حسین خان-که شجرة الملوک میگوید پسر ملک محمود سیستانی بود-مورد استقبال قرار گرفت(148 ب)و پس از آن،حکومت کرمان نیز به او تعلّق گرفت(149 الف).