چکیده:
از جمله غزلهایی از حافظ که در طول سالیان دراز، طرف توجه خاص و عام قرار گرفت ، غزل مربوط به آفرینش آدم ابوالبشر علیه السلام است که غزلی است، بحث انگیز، با نکات باریک بسیار و مشکلات آسان نما؛ که پژوهشگران و شارحان غزلهای حافظ ، یا به آسانی از آنها گذشتهاند و یا نظریههایی مغایر با یکدیگر در بارهی آنها دادهاند ؛ از اینرو نگارنده بر آن است که در حد توفیقات خود ، باری دیگر آن غزل را بر اساس دیوان حافظ به تصحیح مرحوم دکتر پرویز خانلری(1) ، با قید شمارة ابیات، نقل کرده، و بعضی از نکات مهم آن را ، با نقد نظریههای ارائه شده از سوی حافظ پژوهان ، در ذیل شمارة هر یک از آن ابیات توضیح بدهد .
خلاصه ماشینی:
"ثانیا آنچه عشق انسان را شدیدتر و قویتر میکند، غم و درد عشق است که ملائک از آن بی نصیباند و حق – تعالی – آن گنج را به انسان عطا کرده است چنان که خواجه حافظ فرماید : سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد تا روی درین منزل ویرانه نهادیم و شیخ فرید الدین عطار نیز قدسیان را از عشق ناتمام بهرهمند میداند ولی از درد عشق و عشق پر زور، بیبهره : عشق مغز کاینانت آمد مدام لیک نبود عشق بی دردی تمام قدسیان را عشق هست و درد نیست درد را جز آدمی درخورد نیست(33) حاصل کلام آن که مراد از عالم ملکوت، باطن این عالم ( اینجا عالم جبروت) میباشد که جایگاه عقول و نفوس مجرده ، و یا به تعبیری دیگر جایگاه ملائک است که واسطهی فیض میان حق – تعالی – و آدمیان میباشند؛ و بر پایهی آن، قصد از ساکنان آن حرم، فرشتگان هستند که بیت قبلی و نیز کلمهی قدسیان، در دو بیت زیر ، که اولی بر اساس نسخهی انجوی از غزل مورد بحث است و دومی از غزلی دیگر، مؤید این نظرند: شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد قدیان رقص کنان ساغر شکرانه زدند یار ما چون سازد آغاز سماع قدسیان بر عیش دست افشان کنند و اما هر چند که غالب حافظ پژوهان، کلمه « ستر» را با سکر سین خواندهاند که در آن صورت معنی پرده دارد، بهتر است که آن را بصورت مصدر یعنی با فتح سین بخوانیم تا بتوانیم معنی اسم مفعول ( مستور) از آن اراده بکنیم، که در این صورت « عفاف » نیز که مصدر است در معنی عفیف خواهد بود، و هر دو، صفت « حرم » خواهد بود یعنی « ساکنان حرم پنهان و پاک ملکوت »؛ و یا اگر آن را بصورت اضافی (ستر و عفاف در همان معنی مصدری: مستور و پاکدامنی ) بگیریم معنی آن ترکیب اضافی، چنین خواهد بود : « ساکنان حرم مستوری و پاکدامنی ملکوت » ."