چکیده:
نظر به اینکه در اشعار مولانا و حافظ، گاهی معرفت عقلانی و فلسفی مورد تخطئه و نفی قرار میگیرد و تنها راه
معرفت صحیح و کامل را معرفت عرفانی و کشف و شهود قلبی معرفی
مینمایند، ولی در برخی
بر میآیند، لذا عدهای فکر میکنند که اشعارشان از نوعی تناقضگویی ظاهری برخوردار است.
ما در این مقاله اثبات نمودهایم که آنان طریقه ملل را با طریقه معرفت و شهود عرفانی متباین نمیدانند و معتقدند
که ایندو معرفت مکمل یکدیگرند و اگر ما عقل خطاپذیر را با دل و تزکیه نفس پیوند زنیم، ادراکمان کمال مییابد. آنان
یکسره شناختهای عقلانی را طرد نکردند، بلکه عقل را به عقل ممدوح و مذموم تقسیم نموده و عقلی را که در معرض
وهم و گمان است، نارسا دانستهاند و معتقدند یقینی و کامل بودن دستآوردهای عقلی مشروط به این است که اولا،
عقل درست عمل کند، و ثانیا حقایق در حد توان ادراک عقلی باشد؛ زیرا حقایق و اسرار پنهانی بسیارند که قوای
ادراکی عادی بشری از ادراک آنان عاجز است، بنابراین باید عقل را با دل و قلب و معرفت قلبی پیوند زد تا ادراک آن
کمال یابد و به حقایق متعالی دست یابد.
خلاصه ماشینی:
از نظرات ایشان اینکه،یقیقنی بودن دست آوردهای عقلی مشروط براین است که اولاً،عقل درست عمل کند،ثانیاً،حقایق در حد توان ادراکی عقل باشد زیرا حقایق واسرار پنهانی بسیارند که قوار ادراکی عادی بشری از ادراک آنان عاجز است، بنابراین باید عقل رابادل وقلب وتزکیه باطنی پیوند زد تاادراک آن کمال یابد ______________________________ 1- همان مدرک ،ص 256-257 .
استاد محمد تقی جعفری در شرح مثنوی میگوید:"عقل آدمی قدرت شگرفی برای حرکت در عرصه کمالات دارد،امادر آن هنگام که دل آدمی ویران گشت ،در حقیقت پاوپر وبال عقل بریده شدهاست؟وچگونه به پرواز در آید؟ (1) مولوی از عقل ناب به عقل عقل نیز تعبیر کردهاست: ای خنک آن کس که عقلش نربود نفس زشتش ماده ومظطربود بند معقولات آمدفلسفی شهسوار عقل عقل آمدصفی عقل عقلند اولیاء وعقلها بر مثال اشتران تاانتها عقل عقلت مغز وعقل تست پوست معده حیوان همیشه پوست وجوست عقل دفترها کند یکسر سیاه عقل عقل آفاق دارد پر ز ماه استاد جعفری در شرح این ابیات مینویسد :"احتمال میرود مقصود از عقل عقل،همان عقل کل باشد که تنها مقامی والاتر از عقول جزیی معمولی دارد،بلکه زیربنای هستی کائنات است وانسان به جهت تسلط برخود طبیعی وتقرب به بارگاه الهی میتواند به مقام عقل عقل گام بگذارد.