چکیده:
حدود90% کشور عزیزمان (ایران) را، مناطق خشک تشکیل میدهند وعرصه های وسیعی از آنهارا،نواحی مختلف کویری وبیابانی شامل
میشوند .دربارهمسائل این وسیع ترین بخش مملکت ،طرحهای تحقیقاتی متعددی اجرا میشود ،سخنرانیها ومقالات بسیاری ارائه میگردند
وکتابهای زیادی چاپ ومنتشر میشوند....امامتاسفانه در اغلب منابع مشاهده میشود که با ویژگیهای مناطق خشک وانواع آنها آشنانیستند،
کویر رابابیابان عوضی میگیرند ویا کویر راهمان بیابان میپندارند ،بیابان را"صحرا" مینامند وخلاصه با بسیاری مفاهیم و خصوصیات
درباره انواع مختلف مناطق خشک وبه ویژه نواحی کویری وبیابانی ،آشنا نیستند.بدیهی است که این عدم شناخت کامل از ویژگیهای مساحت
وسیعی از کشور ،مسائلی رادر زمینههای مختلف به وجود میآورد . بر این اساس نگارنده سعی کرده است با استفاده از 4-3 دهه کار وتجربه
ونیز مسافرتهای متعدد به مناطق مختلف خشک وکویری وبیابانی ایران وجهان ،طی این مقاله ابتدا به تعریف و طبقهبندی انواع مختلف
مناطق خشک بپردازد ،آنگاه کویر وبیابان را که در دل مناطق خشک قراردارند،از جنبه های مختلف (تعاریف، مفاهیم ، ویژگیها وچگونگی
پیدایش و...) مورد مطالعه وشناخت قراردهدوفرق بیابان با کویر وبیابان با صحرا... را مشخص کند. خلاصه ،هدف اصلی این مقاله تذکر
اشتباههاوبیان تعاریف صحیح برای بیابان وکویر وصحراو آشناکردن علاقه مندان با ویژگیهای مناطق خشک وکویری وبیابانی ونیز اشاره ای
به راههای بهره برداری از امکانات واستعدادهای طبیعی وهمچنین مناظر زیبای آنها برای جلب توریست وتوسعه اقتصادی واجتماعی
وفرهنگی است.
خلاصه ماشینی:
در چنین شرایطی ،امکان دارد منطقه از لحاظ آب فقیر ویابه کلّی فاقد بارندگی باشد (به عنوان مثال بیابان لوت رامیتوان نام بردکه فقط دارای پنج چشمه است که آب تمامی آنها شور است ویک رود دائمی (بنام رود شور بیرجند) در آن جریان دارد که براثر گرماوتبخیر شدید سرانجام خشک شده ونمکزار ( نمکزار شهداد) تبدیل میگردد وازنمک آن بهرهبرداری میشود (10) درمنطقه ای که سالها باران نمی بارد (بیابان)، آن منطقه معمولاً از لحاظ پوشش گیاهی فقیروحتی مساحتهای وسیعی از آن به کلی فاقد گیاه است (تعریف بیابان از نظر گیاهشناسی) باز،بهترین مثال بیابان لوت ایران است که قسمت مرکزی آن به طول 200 وعرض 150 کیلومتر (به استثناء یک قطعه کوچک) به کلّی فاقد گیاه است (16) و(9).
بیابانها یعنی سرزمینهای وسیع فاقد گیاه، توسط انسان به وجود نیامدهاند بلکه همانطوری که در صفحههای آینده شرح خواهیم داد، به طور طبیعی به وجود آمدهاند و انسان، در پیشروی (توسعه) و پسروی(عقب نشینی) بیابان دخالت داشته است(28) به عبارت دیگر، در منطقهای بیابان (سرزمینهای وسیع فاقد گیاه) وجود داشته ولی ممکن است انسان با از بین بردن پوشش گیاهی آن، نواحی فاقد و یا فقیر از لحاظ گیاه را بیشتر و یا وسیعتر کرده باشد که در این صورت میگویند "پیشروی بیابان" (Desertification) اماامکان دارد که عمل عکس آن هم اتفاق افتاده باشد، یعنی به عنوان مثال با اجری طرح بیابان زدائی (dédesertification) و کاشتن بوته و درختچه و غیره برعرصههای دارای پوشش گیاهی افزوده باشند (پسروی بیابان) کما اینکه مسئولان سازمان جنگلها و مراتع کشور مدعی هستند که از آغاز دهه 1340 که برنامه بیابان زدائی در ایران شروع شد تا سال 76، بیش از 10 میلیون هکتار از عرصههای فاقد گیاه مناطق خشک کشور،"بیابانزدائی" یا جنگلکاری شده است.