چکیده:
از کهنترین روزگاران،شناسایی تمام نقاط جهان،مورد توجه دانشمندان بوده،بهطوری که بخش مهمی از عمر خود را مصروف این مهم داشتهاند و چه بسا عدم امکانات آن روز باعث شده است که جهانگردان جان خود را بر سر این کار از دست بدهند.گروهی برآنند که نخستین پیشگامان نهضت اکتشاف جغرافیایی رومیان بودهاند که از میان آنها نامدارنی چون بلیناس یونانی الاصل رومی وطن و بطلمیوس یونانی،منجم و عالم جغرافیا برخاستهاند
پس از ظهور اسلام به لحاظ تشویقی که دین مبین اسلام در این باره دارد،دانشمندان بزرگی چون ابو معشر بلخی صاحب کتاب «المدخل فی علم النجوم»اصطخری نویسندهء کتاب«مسالک و الممالک»،المقدسی سیاح و جغرفی نویس،و مولف کتاب«احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم»شریف ادریسی صاحب کتاب«نزهة المشتاق»به این موضوع مهم همت گماشتند.
ابوریحان بیرونی،صاحب کتاب مشهور«تحقیق ماللهند»ناصر خسرو قبادیانی،نویسندهء کتاب«سفرنامه»،ابن بطوطه،صاحب«رحلهء تحفة النظار و غرایب الامصار»به سبب اهمیتی که موضوع جهانگردی و سفرنامهنویسی دارد در این راه کمر همت بر بستهاند که حاصل این سفرها آثار گرانبهایی است که مورد توجه و مراجعه پژوهشگران است.
در دوره قاجاریه،سفرنامههایی از قبیل:«تحفة العالم»نوشتهء
خلاصه ماشینی:
رواج سفرنامهنویسی سبب آمد که ناصر الدین شاه قاجار در طول حدود 50 سال سلطنت خود،شرح سفرهای خود را بهعنوان«سفر نامهء عراق عجم»گرد آورد این سفرنامه، شرح مسافرت 97 روزهء اوست که با اسب و کالسکه انجام گرفته است.
در درّه یمگان چشم از جهان فرو پوشیده سفر هفت سالهء خود را زا سال 437 ه به قصد حجاز آغاز کرده و تا شمال آفریقا،شهر به شهر پیموده و دیدار عبرت آموز خود را به رشتهء تحریر درآورده و در سال 444 ه به ایران بازگشته و سفر نامهء او ارمغان این سفر ممتدّ و حاوی اطلاعات دقیق و ارزشمند جغرافیایی و تاریخی و بیان عادات و آداب ممالک و نواحی مختلفی است که این حکیم ایرانی در دورهء قرون وسطی از خود به یادگار گذاشته است،از اینرو میتوان ناصر خسرو را پیشگام همه سیّاحان و سیاحتنامه نویسان ایرانی به حساب آورد که کارشان از ارزش ویژهای برخوردار است.
آغاز کرده و بسیاری از سرزمینها را از قبیل مصر،شام، فلسطین،مکّه،عراق عرب و ایران،خلیجفارس،تنگه هرمز،سوریه،آسیای صغیر، خوارزم و بخارا،افغانستان،دهلی،سرندیب بنگاله،سودان و بسیاری از نقاط دیگر جهان را دیدار کرده و با هر دسته و طایفهای حشر و نشر نموده است و سفر نامهء خود را که مسمّی به«تحفة النّظارو غرایب الامصار»است به محمد بن خلدون در مقدّمهء کتاب تاریخ خویش مینویسد که ابن بطوطه را بیست سال پس از سیاحتهایش در مغرب دیده است.
این سفرنامه در اوایل سدهء چهاردهم هجری قمری(1303-1302)توسط حاج میرزا محمد حسین فراهانی برای ناصر الدین شاه قاجار به رشتهء تحریر درآمده است.