خلاصه ماشینی:
5 باری در سرچشمه این مباحث که مینگریم این همه را از آبشخور آیا قرآنی و احادیث پیامبر مییابیم که شفافترین و طبیعیترین گونههای جناس را در اختیار قرار دادهاند که نمونههایی از آن در آیات زیر است: -اسلمت مع سلیمان،نمل/44 (جناس اشتقاق) -ان علینا ایابهم و ان علینا حسابهم (ترصیع و سجع) -و انه علی ذلک لشهید و انه لحبّ الخیر لشدید 6 -وجوه یومئذ ناضرة الی ربّها ناظرة -وجئتک من سبا بنبا یقین،نمل/22 و این آیات با این تجانیس زیبا الهام بخش شاعران فرسی و تازی گردیده چنانکه سعدی میفرماید: -چو یک زین چهار شد غالب جان شیرین برآید از غالب و حافظ: ای هدهد صبا به سبا میفرستمت بنگر که از کجا به کجا میفرستمت سعدی: شنیدم که در مصر میری اجل سپه تخت بر روزگارش اجل تو حاصل نکردی به کوشش بهشت خا در تو خوی بهشتی بهشت و یا ابو تمام: مامات من کرم الزمان فانّه یحیی لدی یحیی بن عبد الله7 ابو تمام: یمدون من أید عواص عواصم تصول با سیاف قواض قواضب تصویری از جناس مطرف بین: عواص و عواصم و قواض و قواضب پیش چشم و آویز گوش ما است عبد القادر در اسرار البلاغه جهات مقبولی این شعر را همین جناس دانسته و گفته است:وقتی کلمه دوم تکرار میشود گوش میپندارد که همان کلمه نخستین است لکن پس از آنکه کلمه تمام شد ذهن از پندار پیشین انصراف حاصل و به یک معنی نوین اقبال میکند8 و همین مقبولیت این شعر موجب تاثر شاعران از این تعبیر«شمشیرهای داوری کننده»ابو تمام گردیده است: و ملاحظه میکنیم که عنصری باتوجه به بیت فوق و این بیت دیگر از ابو تمام: السیف اصدق انبیاء من الکتب فی حدّة الحدّ بین الجدّ و اللعب گفته است: چنان بماند شمشیر خسروان آثار چنین کنن بزرگان چو کرد باید کار به تیغ شاه نگرنامه گذشته مخوان که راستگوی ترازنامه تیغ او بسیار9 2-در آیهء کریمه: و التفت الساق بالساق الی ربک یومئذ المساق علاوه بر پدیده بدیعی سجع و جناس،کنایتی از توصیف دو سختی توانفرسا که بر سر آدمی تواماوارد می شود و آن فراق از دنیا و لقاء اسباب آخرت است10و این تصویر در این حال در اوج بلاغت است.