چکیده:
تمدن اسلامی در دورهء حکومت سلجوقیان(421-552 ق)به اوج اعتلای خود رسید.تفسیر از علوم مورد توجه دانشمندان مسلمان در این دوره بود که برخی از آنها از بهترین آثار اسلامی تا امروز به شمار میرود.در این نوشتار به معرفی مهمترین آثار تألیفی فرقههای مختلف در زمینه تفسیر، پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"عوامل مؤثر در انحطاط علوم در دوره سلطان سنجر برخی عوامل خارجی به رونق علمی آسیب رساند که مهمترین آنها نبرد قطوان و حمله غزها و کشته شدن دانشمندان زیادی در این حملات بود2.
از علمای مشهور خراسان احمد بن علی بن محمد بیهقی(م 445 ق)مؤلف تاج المصادر است که دو اثر در زمینه علوم قرآنی تألیف نموده است:المحیط بلغات القرآن و (1)1-ر.
از دیگر دانشمندان این عصر ابو الفتح محمد بن ابی القاسم عبد الکریم بن ابی بک احمد شهرستانی(764 و یا 964-845 ق) عالم شافعی اشعری مسلک،معاصر و مقرب سلطان سنجر میباشد.
از بهترین آثار در این زمینه کتاب لطائف الاشارات و التیسیر فی التفسیر مشهور به تفسیر کبیر،هر دو تألیف ابو القاسم عبد الکریم هوازن قشیری نیشابوری (673-564 ق)است4.
از مهمترین عارفان این عصر که توجه خاصی به تفسیر داشته است،خواجه عبد الله انصاری(693-184 ق)مشهور به پیر هرات است.
در منابع مطالب مفصلی دربارهء چگونگی تفسیر برخی آیات نقل شده است چنانکه ابن رجب مینویسد«از برخی ادیبان شنیدم که میگفتند از شیخ در تفسیر آیهای سؤال شد،او چهار صد بیت از اشعار جاهلی را آورد و در هر بیت واژهای از آن آیه بود»3همو در ذکر آثار خواجه از تفسیر قرآن به زبان فارسی نام برده و مینویسد این تفسیر جامع است و خواجه در بیان تفسیر خود از صد و هفت تفسیر استفاده کرد4.
این تفسیر اساس کار رشید الدین میبدی در سال 025 ق گردید و در واقع کشف الاسرار و عدة الابرار تألیف غیر مستقیم خواجه عبد الله انصاری است."