خلاصه ماشینی:
"دلیل بر این گفتار شواهد فراوانی است، از آن میان میتوان به نامه منتشر نشدهای از او اشاره کرد که در اینجا آن را معرفی مینماییم، لیکن پیش از رسیدگی به این نامه و یادآوری حوادث آن ذکر چند نکته تاریخی درباره زندگای میرزا ضروری است:نخست آنکه رابطه میان نائینی و آخوند خراسانی 2lهرگز رابطه استاد و شاگردی نبوده و میرزا هرگز نزد او تلمذ ننموده است، و بنابر نقل مطلعین میرزا تنها دو استاد داشته که اینان نیز در سامرا بودهاند نه در نجف.
الا قل محمد حسن المقامقانی الراجی عفقور به عما سلف محمد طه نجف الراجی اسماعیل ابن صدر الدین الموسوی الاحقر الجانی محمد کاظم الخراسانینامه دومبسم الله الرحمن الرحیمبه عرض میرساند پس از مدتها انتظار، زیارت دستخط مبارک و وصول خبر حرکت حضرتعالی به سمت ارض اقدس که به کلی از فوز به این نعمت در این 2lاوقات مأیوس بودم به مقتضی آنکه فوز به مقاصد مهمه اغلب در حال یأس دست میدهد، به زیارت رقیمه مبارکه مشرف شدم، و هر چند به ملاحظاتی حرکت حضرت عالی را در این موقع، این اغتشاشات و تحریکات معاندین جملهای از آقایات رفقا همراه نبودند، ولی به ملاحظه آنکه مزاج مبارک حضرتعالی تاب و تحمل وقوع در این گونه مطالب را که میتوان گفت بر طبع مبارک مهلکه است به مخمصه ندارد، لهذا باین ملاحظه اسباب فی الجمله آسودگی همگی از جهت شخص حضرتعالی کردهاند، اگر چه از جهت آنکه سر موئی اگر برخلاف مقام ادبی نوکرهای حضرت مستطاب آقای حجة الاسلام * آقا دام ظله العالی اگر اراذل ناس صادر شود بالأخره راجع به هتک نوع و توهین شرع انور است."