چکیده:
وزن شعر فارسی بر پایهء نظم بخشها یا هجاهاست.هرگاه شاعر به جای دو هجای کوتاه،یک هجای بلند بیاورد،از اختیار تسکین یا سکته بهره گرفته است.سکته نیز در آغاز مصراع،در همه جای مصراع،بکار میرود.سکته،بویژه در وسط مصراع در تغییر آهنگ شعر،بسیار مؤثر است.در این پژوهش به اثبات رسیده که میزان سکتهء عروضی وسط مصراع در غزلهای خاقانی نسبت به غزلهای انوری،پنج برابر است،زیرا:
1.زبان غزلهای انوری،سادهتر است و بیشتر از وزنهای کوتاه بهره گرفته است؛در حالی که زبان غزلهای خاقانی،سنگینتر است و بیشتر از وزنهای متوسط،بلند و متناوب الارکان سود جسته است؛
2.انوری در زندگی،روحیهای شادتر از خاقانی داشته است؛
3.تخلص(لقب شاعری)خاقانی و لزوم ذکر آن در پایان غزل نیز یکی از عوامل کثرت سکته در غزلهای اوست.
خلاصه ماشینی:
"تسکین و موسیقی شعر (مقایسهء تسکین یا سکته عروضی در غزلهای انوری و خاقانی) دکتر محمد امیر مشهدی عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان چکیده وزن شعر فارسی بر پایهء نظم بخشها یا هجاهاست.
مقدمه این مقاله به بررسی تسکینهای(سکتههای)به کار رفته در وسط مصراع-که موجب سنگینی وزن میشود-در غزلهای خاقانی و انوری میپردازد؛بنابراین سکتههای آخر مصراها مورد نظر نیست؛زیرا اولا گوش شنونده یا خواننده،سنگینی آنها را احساس نمیکند؛ثانیا سکتههای آخر مصراع در تغییر موسیقی شعر چندان نقش مهمی ندارد،که شعر را از روانی به سنگینی،و از شادی و طرب به غمگینی بکشاند.
لازم است در آغاز،توضیحاتی در مورد اختیار شاعری تسکین(سکته)،جایگاه آن در مصراع و نقش آن در موسیقی شعر ذکر شود: اختیار شاعری تسکین(سکته،ابدال یا تبدیل) عروضیان معاصر در این مورد اتفاق نظر دارند که: «آوردن یک هجای بلند،به جای دو هجای کوتاه»،تسکین یا سکتهء عروضی نام دارد،و آن را یکی از اختیارات شاعری میشمارند.
(جدول شمارهء 2) ج)تعداد وزنهای متوسط خفیف و ثقیل به کار در غزلهای خاقانی(10)وزن است که در (7)وزن،احتمال وقوع تسکین وجود دارد.
(جدول شمارهء 3) د)تعداد وزنهای بلند خفیف و ثقیل به کار رفته در غزلهای خاقانی(6)وزن است که در(3) وزن،احتمال وقوع تسکین میباشد.
2. وزن:مفعول مفاعلن مفاعلین (بحر هزج مسدس اخرب مقبوض صحیح عروض و ضرب) انوری:شادم به تو و یقین همی دانم کاین یک شادی هزار غم دارد (غ 68 ب 3) مفعول مفاعلن مفاعلین مفعولن فاعلن مفاعلین خاقانی:مرد آن باشد که پیش تیغ تو چون آینه جمله رخ سپر گردد (ص 581 ب 17) مفعولن فاعلن مفاعلین مفعول مفاعلن مفاعلین در این دو بیت نیز مفعولن(اخرم)و فاعلن(اشتر)،تنیجهء وقوع تسکین است."