چکیده:
شبیهسازی انسانی یکی از چالشهای جدید مهندسی ژنتیک است که مسائلی در حوزه دین،
اخلاق، و حقوق و دیگر عرصههای اندیشه برانگیخته است. شبیهسازی
(Cloning) عبارت است از تولید مثل و ایجاد موجودی مشابه نسخه اصلی به طریقهای
غیرجنسی. در این شیوه که به وسیله آن، یان ویلموت موفق به ایجاد گوسفندی به نام
«دالی» شده است، به جای لقاح طبیعی و نفوذ اسپرم به درون غشای تخمک، هسته سلول غیر
جنسی برگرفته و به جای هسته تخمک گذاشته و از طریق تحریک الکتریکی تخمک به تقسیم
سلولی میپردازد. سپس این تخمک را در رحم میگذارند تا موجود زندهای بدون نیاز به
پدر به وجود آید. بسیاری کسان کاربست این تکنیک را دربارة انسان محکوم میکنند و
بر این باورند که این کار شأن و کرامت انسانی را خدشهدار ساخته و او را تا سطح
کالایی بیارزش فرو میکشد. مخالفان شبیهسازی انسانی دلائل فراوانی به سود نظریه
خود اقامه میکنند. مسلمانان اهل سنت نیز قاطعانه این کار را خلاف دین و حرام
میشمارند و از دلائل متعددی استفاده میکنند. در این نوشته تنها دلائل کلامی بر ضد
شبیهسازی انسانی گزارش و بررسی شده است. دلائل کلامی ششگانه در حرمت شبیهسازی
انسانی عبارتند از: شبهه خلق، تحدی با خداوند، نقض سنت زوجیت، نقض سنت تنوع، تغییر
خلق الله و دستکاری ژنتیکی و بازی با مخلوقات. نگارنده پس از نقل و تحلیل این دلائل
به این نتیجه میرسد که هیچ یک از این دلائل نمیتواند شبیهسازی انسانی را تحریم
کند. زیرا برخی دلائل، خارج از موضوع است و در صورت قبول برخی نیز آنها، شاهد
تعارض در فتواهای متضاد اهل سنت در عرصههای مختلف مهندسی ژنتیک خواهیم بود.
خلاصه ماشینی:
"1 به فرض که این مسئله مایة سستی عقاید عامه مسلمانان شود و شبهه خلق را ایجاد کند، به جای آنکه آن را اولین دلیل بر حرمت شبیهسازی انسانی قرار دهیم و بگوییم که این کار منافی جوهر عقاید اسلامی است و این پندار را به وجود میآورد که گویی کسانی میتوانند در برابر خدا دست به آفرینش بزنند و این پندار باطل موجب سستی عقاید مسلمین سادهدل میشود،2 باید بکوشیم تا این پندار باطل از بین برود نه آنکه شبیهسازی تحریم شود؛ زیرا خود این برخورد وتحریم، نه تنها آن شبهه و پندار را از بین نمیبرد، بلکه آن را تقویت میکند و دلیل دیگری بر درستی آن به شمار خواهد رفت.
(اصول الفقه، ص 198) وی در این مورد ادعا مینماید که ائمه اربعه اهل سنت نیز قول صحابی را حجت میدانستند، لیکن بعدها کسانی آمدند و (فاصله انداختن بین دندانها) و مانند آن تغییری در جسم است که خلقت انسان را به گونه دیگری، جز آن چه واقعا هست، نشان میدهد و این کار بر شبیهسازی که تولید نسخه طبق اصل است، منطبق نمیشود، مگر آنکه در اینجا نیز با دستکاری ژنتیکی کارهایی مانند مرغ سه پا ایجاد شود.
» (حمیش: بیتا، 222) اگر معنای دخالت در خلق الله این باشد، که در موارد دیگر مانند لقاح برون رحمی وجود دارد؛ در آنجا نیز از طریق برخی داروها نخست تخمدان تحریک و فعال میشود تا تعداد بیشتری تخمک تولید کند، آنگاه آن تخمکها بیرون کشیده و از سوی دیگر گامتهای نر انتخاب شده و تلقیح صورت میگیرد، هیچ یک از این کارها در مجرای طبیعی خود نیست و دخالت در خلق به شمار میرود."