چکیده:
درباره استخراج صحیح مفاهیم قرآن، این سؤال مطرح میشود که آیا قرآن روش خاصی
برای تفهیم مقاصد خود دارد یا از روشهای متعارف زبان و قواعد الفاظ بهره برده و یا
تلفیقی از این دو را برگزیده است؟ آیا در انتقال مفاهیم (مخصوصا به نسلهای پس از
خود)، روش استنباط را به سیر تحول قواعد زبان و روشهای تفسیری هر عصر سپرده یا
روش مشخصی را به صورت ثابت انتخاب کرده است؟ و آیا هدف از خطابهای قرآن،
تفهیم حقایق ثابت است یا با تحول بنیادین علم، اندیشه و شرایط عینی زندگی اجتماعی،
بار متفاوتی از مفاهیم را دربردارد و برای هر زمان، پیام ویژه شرایط آن زمان را بیان
میکند؟
نویسنده محترم در پاسخ به این سؤالها قائل است که روشهای سنتی روششناسی
تفسیر، فقط پاسخگوی سؤال نخست است و اختلاف نظرهایی در پاسخ به دو سؤال
دیگر وجود دارد. وی در ادامه، یک فرضیه مطلوب و دو فرضیه مخالف را مطرح میکند
و به نقد و بررسی آنها میپردازد.
نظریه مطلوب، مبتنی بر دو اصل «ثبات تفسیر» و «تحول تطبیق و تأویل» است. بدین
ترتیب که تحول در تفسیر و فهم مقاصد آیات قرآنی به وقوع نمیپیوندد، بلکه تحول در
مرحله تطبیق مفاهیم و مقاصد بر شرایط متغیر انجام میپذیرد.
خلاصه ماشینی:
"(1) بر این اساس، نخستین سؤالی که در خصوص استخراج صحیح مفاهیم قرآن مطرح میشود، این است که آیا قرآن در تفهیم مقاصد خود، روش خاصی ابداع کرده یا از روشهای متعارف زبان و قواعد الفاظ بهره برده و یا تلفیقی از ابداع و روشهای متعارف را برگزیده است؟ (2) دوم، از نقطه نظر حضور دائمی خطابهای قرآن در همه نسلهای آینده و در شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بشری؛ به ویژه در تحولات بنیادین فکری و علمی انسانهای آینده، قرآن از چه روشی برای انتقال مفاهیم استفاده کرده است؟ آیا منطق و روش مشخصی را به عنوان پیشفرض فهم و تفسیر به صورت ثابت انتخاب نموده (چنان که در مورد اول گفته شد) و یا آن را به دست تحول قواعد زبان و روشهای تفسیری هر زمان سپرده است؟ (3) نکته سوم آن که اصولا هدف خطابهای قرآن، تفهیم حقایق ثابت است تا با روش مشخصی استخراج و استنباط شده، در شرایط مختلف، بر مصادیق تطبیق گردد و یا خطابهای قرآن با تحول بنیادین علم، اندیشه و شرایط عینی زندگی، بار متفاوتی از مفاهیم را دربردارد و برای هر زمانی، پیامی ویژه شرایط آن زمان را بیان میکند؟ (4) امروز، روششناسی قرآن در تفهیم مقاصد الهی را نمیتوان به صورت سنتی به بررسی نقادانه روشهای سنتی مانند تفسیر به رأی، تفسیر اجتهادی، تفسیر اشاری و تفسیر قرآن به قرآن و تحلیل مبانی آنها اختصاص داد؛ زیرا دامنه چنین بحثی، هرچند ______________________________ 1."