چکیده:
مسئلة جانشینی رسول خدا(ص) ازجمله مسائلی است که همواره مورد توجه عالمان اسلامی و سیرهنویسان بوده است. نحوة بازنمایی جانشینی در سیرههای نخستین، از آن جهت که منابع دستاول در این زمینه محسوب میشوند، بسیار اهمیت دارد. با توجه به گستردگی منابع، سیرة ابنهشام بهعنوان یک متن کامل و اینکه برگرفته از نخستین سیرة کامل میباشد، بهعنوان متن معیار مورد بررسی قرار گرفت. پرسش این پژوهش که بهروش توصیفی ـ تحلیلی است، این است که در سیرة ابنهشام، مسئلة جانشینی رسول خدا چگونه روایت و چرا اینگونه نقل شده است؟ نتیجه این بود که تفکرات مذهبی و سیاسی ابنهشام که همسو با اندیشة اهل حدیث و سیاستهای عباسیان بود، بر گزینش روایات مربوط به عصر نبوی تاثیر گذاشت. وی هیچکدام از اخبار مربوط به جانشینی امام علی(ع) را نقل نکرده؛ اما در مقابل، با نقل چندین خبر سعی داشته است که ابوبکر را شایستة خلافت معرفی کند و جانشینی وی را مورد تایید رسول خدا(ص) و مسلمانان نشان دهد. این نوع گزینش دربارة مسئلة جانشینی سبب شد که سیرة ابنهشام در نظر محدثان عامه و بهویژه اهل حدیث، که هر روز سیطرة اندیشگانی آنان بر جهان اسلام در سدة سوم بیشتر میشد، مقبول واقع شود و با حمایت مالی خلافت عباسی از تکثیر نسخههای آن، ماندگار شود.
The Prophet’s succession is one of the important issues Islamic scholars and sirah(conduct) writers have discussed. Representation of prophet’s succession in early sirahs is very important because they are the first-hand sources in this field. Considering the wide range of sirah sources, I studied sirah of Ibn Hisham as a standard text, which is a comprehensive text and the rectification of the first complete sirah. Using a descriptive-analytical method, the question of this research is how sirah of Ibn Hisham narrates the succession of Prophet Mohammad, and why is it such narrated? The result is that Ibn Hisham’s religious and diplomatic ideas, which were in accordance with Ahl al-Hadith and the policies of Abbasids, greatly influenced his selection of Prophet’s narrations. He did not mention any tradition related to Imam Ali's succession; and on the other hand, narrating a couple of hadiths, he tried to show that Abu Bakr deserves successorship and Prophet Mohammad and Muslims approve his succession. His selection of narrations regarding succession has made Sirah of Ibn Hisham acceptable for Sunni narrators and especially Ahl al-Hadith - who had increasing theoretic dominance on the world of Islam in the third century - and the financial support of Khalifeh Abbasi for its publication made it long lasting.
خلاصه ماشینی:
پرسش این پژوهش که بهروش توصیفی ـ تحلیلی است، این است که در سیرة ابنهشام، مسئلة جانشینی رسول خدا( چگونه روایت و چرا اینگونه نقل شده است؟ نتیجه این بود که تفکرات مذهبی و سیاسی ابنهشام که همسو با اندیشة اهل حدیث و سیاستهای عباسیان بود، بر گزینش روایات مربوط به عصر نبوی تأثیر گذاشت.
وی هیچکدام از اخبار مربوط به جانشینی امام علی(ع) را نقل نکرده؛ اما در مقابل، با نقل چندین خبر سعی داشته است که ابوبکر را شایستة خلافت معرفی کند و جانشینی وی را مورد تأیید رسول خدا( و مسلمانان نشان دهد.
3 این چهار خبر ازجمله مواردی بودند که در آنها مسئلة انتخاب امام علی(ع) از سوی رسول خدا( به جانشینی ایشان بیان شده بود.
درواقع، ابنهشام سعی داشته است ضمن ملتزم ماندن به این اعتقاد جمهور اهلسنت که رسول خدا( برای خود جانشینی تعیین نفرموده، بگوید خلافت ابوبکر با تأیید و ارادة خدا و عبدالحسین امیني نجفی، الغدیر، ج ۱، ص ۲۱۴ ؛ محمدبن جریر طبری، فضایل علیبن ابیطالب( وکتاب الولایه، ص ۹۲.
4. اخبار مربوط به شایستگی خلفا برای جانشینی رسول خدا( گستردگی مطالب این بخش فراوان است و شامل سه خلیفة اول و بیشتر اخباری که دربارة آنها ذکر شده است، میشود.
نتیجهگیری بررسی و تحلیل اخبار مربوط به مسئلة جانشینی رسول خدا( در سیرة ابنهشام، نشان میدهد در کنار همة عواملی که برای نحوة پرداخت او به این مسئله ذکر شد، عامل تفکرات و عقیدة مذهبی و سیاسی ابنهشام نقش تأثیرگذارتری داشته است.