چکیده:
تهران یکی از آلوده ترین شهرهای دنیا است. آلودگی هوا به دلایل مختلف، ازجمله تمرکزگرایی، افزایش ترافیک، مکانیابی ناصحیح الگوی فضایی کاربریها، مصرف سوختهای فسیلی، عدم وجود مقررات و ضوابط به منظور محدود ساختن مناطق صنعتی و ناپیروی مقررات زیستمحیطی به وجود آمده و بعضا بر اثر بعضی عوامل اقلیمی شدت مییابند. در این پژوهش، هدف ارتباط سنجی عوامل مصنوع شهری با آلودگی هوای شهر تهران و یافتن درجه اهمیت هر یک از آنها است. تکنیکهای مورد نظر بر پایه دادههای رادار نشان میدهد که الگوی فیزیکی و پیامدهای نظام برنامه ریزی شهری در آلایندگی هوای شهر تهران بسیار تاثیر گذار است. در این ارتباط ضریب همبستگی الگوی محیط ارتفاعی ساخت و سازها (بعد سوم شهر) و آلودگی هوای تهران 86/ 0 محاسبه گردید. به بیان دیگر درصورت برنامه ریزی مناسب یا وجود امکان اصلاح ساختار بعد سوم، میتوان آلودگی هوای شهر تهران را به میزان زیادی کنترل و تعدیل کرد. مستند بر یافتههای تحقیق از لحاظ کاربریهای شهری، صنایع، تجاری، حمل و نقل، سازمانها و ادارات و مراکز بهداشتی و درمانی با الگوی فضایی آلایندههای ذرات معلق 2. 5 میکرونی و مونواکسید کربن منطبق بوده و بیشترین ضریب تعیین را با الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران داشته اند. در بحث ترافیک، شاخص گره گاههای ترافیک با الگوی فضایی آلاینده ذرات معلق 2. 5 میکرونی بیشترین انطباق را داشتهاند؛ در محدوده خطرناک و خیلی ناسالم الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران، تعداد زیادی گرهگاه ترافیکی با مسافت کم نسبت به هم موجود میباشند که در نهایت این گره گاهها در کنار هم در بعضی از نقاط شهر کانالهای ترافیکی را شکل دادهاند. نتایج مدل کرنل نشان میدهد که با شناسایی این کانالها و مدیریت ترافیک شهری میتوان تاحد زیادی آلودگی مرتبط را تعدیل کرد. به علت امکانپذیر نبودن تعدیل یا از بین بردن عوامل جبری ایجاد یا تشدید آلودگی هوا، میتوان با تغییر در الگوی مدیریت کلان شهری و برنامه ریزی شهری، با حفظ یا تغییر در ساختارها –کارکردها، محیط مصنوع شهر تهران را به سمت الگوی زیست محیطی مناسب هدایت کرد.