چکیده:
هدف: کتاب منقول الرضا اثر محمدرضا جدید الاسلام (1266-1185ق/1849-1771م) یکی از ردیّههایی است که در زمان قاجار علیه یهودیان نوشته شده است. گفته شده این کتاب ابتدا به زبان عبری بوده و در دوره پادشاهی فتحعلیشاه تالیف گردیده و سپس در عصر ناصرالدینشاه به فارسی ترجمه شده است. ابتدا گمان میرفت که تنها چاپ سنگی فارسی از این کتاب وجود دارد، اما پس از جستجو معلوم شد دستنوشتههایی از آن نیز در کتابخانهها موجود است. در این پژوهش نسخههای خطی کتابخانههای ملک، ملی، مجلس، آیه الله مرعشی و چاپ سنگی کتاب معرفی، بررسی و مقایسه میشود. هدف این مقاله معرفی ویژگیهای نسخههای مختلف کتاب منقول الرضا و تبیین تفاوتهای آنهاست و به پرسشها، ویژگیها و تفاوت نسخهها، علت این تفاوتها و چگونگی معرفی نسخهها در فهرست نسخ خطی پاسخ میدهد.
روش/رویکرد پژوهش: روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است که با اتکا به شیوه کتابخانهای و مطالعه نسخههای خطی، به مقایسه نسخههای موجود در کتابخانهها پرداخته و تفاوتها و شباهتهای آنها را با یکدیگر به طور کلی بررسی کرده است.
یافتهها و نتایج: مقایسه نسخههای خطی موجود و چاپ سنگی کتاب مشخص کرد: اولا سه نفر خود را مترجم کتاب از متن عبری دانستهاند:1. مرکب، نویسنده نسخه شرح مرکب است. متنی که از او به دست آمده بسیار ناقص است، بنابراین نمیتوان درباره آن قضاوت کرد. 2. محمدعلی کاشانی (معروف به ملا آقاجانی) که در نسخه خطی ملک به نام منقول الرضا خود را مترجم کتاب به فارسی و خطاط متون عبری نامیده است. احتمالا بعد از مرکب کتاب را ترجمه کرده است. به نظر میرسد ترجمه نسخههای خطی ملی و مجلس نیز از کاشانی باشد. 3. علی بن حسین حسینی تهرانی که کتاب را به نام اقامة الشهود فی ردّ الیهود به چاپ سنگی رسانده و نوشته کتاب را، از زبان عبری به کمک محمدجعفر برادرزاده مولف (محمدرضا جدیدالاسلام) ترجمه کرده است. خطاط متن عبری چاپ سنگی نیز محمدعلی کاشانی است. این کتاب حدود چهار سال پس از نسخههای خطی، نوشته شده است. ثانیا بین نسخههای خطی و چاپ سنگی کتاب منقول الرضا تفاوتهایی وجود دارد؛ به علت این که مترجمان و کاتبان در مطالب دست بردهاند و مطالبی از خود و کتب ردّالیهود و کتابهای بشارات کتاب مقدس به پیامبری حضرت محمد (ص)، به کتاب اضافه کردهاند. ثالثا فهرستنویسان و فهرستنگاران معرفی درستی از این نسخهها به دست ندادهاند و معمولا به اشتباه توضیحات چاپ سنگی را برای آنها آوردهاند.
Objective: Manqul al-Rida, a book by Muhammad Reza Jadid al-Islam (1185-1266 AH/1771-1849 AD) , is one of the refutations written against the Jews during the Qajar period. It is said that this book was originally written in Hebrew during the reign of Fath ‘Ali Shah and then translated into Persian during the reign of Nasir al-Din Shah. It was first thought that there was only a lithograph of this book, but after searching it turned out that other manuscripts were also available in libraries. In this research, the manuscripts of Malek, Melli, Majles, Ayatollah Marashi libraries and the lithographic copy of the book are introduced, examined and compared.
The aim of this study is to introduce the features of different manuscripts of Manqul al-Rida and to explain their differences. This article seeks to answer the questions concerning the features and differences of the manuscripts; the cause of these differences; and the way these manuscripts are introduced in the manuscripts catalog.
Research Method/Approach: It is a descriptive-analytical method that, based on the library method and study of manuscripts, compares the manuscripts available in libraries and examines their differences and similarities in general.
Findings and Conclusions: A comparison of the existing manuscripts and lithographs of the book specified that three people introduced themselves as the translators of the book from the Hebrew text, 1. Murakkab, the text that has been obtained from him is very incomplete, so, no judgment can be made on it. 2. Muhammad Ali Kashani (known as Mulla Aqajani) , who in the manuscript of Malek, has called himself the translator of the book into Persian as well as the calligrapher of the Hebrew texts. He has probably translated the book after Murakkab. It seems that the translation of Melli and Majles manuscripts is also by Kashani. 3. ‘Ali b. Huseyn Huseyni Tehrani, who wrote it in lithography by the name Iqama al-Shuhud fi Radd al-Yahud, and has translated the book from Hebrew with the help of the author’s (Muhammad Reza Jadid al-Islam) nephew Muhammad Ja‘far. The calligrapher of the Hebrew text of lithography is Muhammad Ali Kashani. This book was lithographed four years after the manuscripts. There are differences between the manuscripts and lithographs of Manqul al-Rida due to the manipulation of the translators and scribers who added some contents from the book of Radd al-Yahud and the glad tidings of the Gospel about the Prophethood of Prophet Muhammad (S. A. W.). Secondly, the cataloguers have not given a proper introduction to these manuscripts and have usually provided lithographic descriptions for them.
خلاصه ماشینی:
٢. محمدعلی کاشانی (معروف به ملا آقاجانی ) که در نسخه خطی ملک به نام منقول الرضا خود را مترجم کتاب به فارسی و خطاط متون عبری نامیده است .
٣. علی بن حسین حسینی تهرانی که کتاب را به نام اقامۀ الشهود فی ردّ الیهود به چاپ سنگی رسانده و نوشته کتاب را، از زبان عبری به کمک محمدجعفر برادرزاده مؤلف (محمدرضا جدیدالاسلام ) ترجمه کرده است .
امنون نتصر (١٣٨٦ش /٢٠٠٨م ) در مجله شوفار نیورک نشریه فدراسیون یهودیان ایران مقاله ٩٧ شماره ٣٠٦ اوت ٢٠٠٦/مرداد و شهریور ١٣٨٥و مقاله ٩٨ شماره ٣٠٧ سپتامبر٢٠٠٦ /شهریور و مهر ١٣٨٥در مبحث ادبیات در ادیان به چاپ سنگی منقول الرضا میپردازد؛ وی نیز 3 از نسخه های خطی کتاب اطلاعی نداشته است .
محقق طباطبایی به آغاز و انجام کتاب اشاره نکرده و مطالبی هم که نقل کرده چندان دقیق نیست ، زیرا با مطالعه متن نسخه خطی «شرح مرکب » کتابخانه آیت الله مرعشی، چنین به نظر نمیرسد که مرکب ردّی بر آن نوشته باشد، همچنین تاریخ اسلام آوردن محمدرضا سال ١٢٣٧ق و تاریخ درگذشت او سال ١٢٦٦ق است .
کاشانی در سال ١٢٨٧ق کتاب سیف الامۀ وبرهان الملۀ ملا احمد نراقی (نسخه ش ٢٣٣٨ کتابخانه ملک ) را نیز استنساخ کرده که کتابت آن یک سال پیش از کتابت منقول الرضا نسخه ملک است و در مقدمه آن نوشته است که غلط ها را دیده ، و قربۀ الی الله در تصحیح آن اقدام کرده است و متن عبارات عبری را در متن یا حاشیه آورده است (طباطبایی، ١٣٨٥، ص .