چکیده:
مجموعه معماری دست کند ارزانفود (ارزانپول) در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر همدان در سال 1389 ه. ش.، به طور اتفاقی شناسایی شد و تاکنون چهار فصل پژوهشهای باستان شناختی در آن انجام گرفته است. از یافتههای ارزشمند شناسایی شده در این محوطه، آثار سفالی مربوط به دورههای تاریخی و اسلامی است. با توجه به تنوع گونهها، فرمها، شیوه و تزیینات سفالی، پژوهش جامع و کاملی در این راستا انجام نگرفته است؛ به همین دلیل، پرسشهای مطرح در این پژوهش عبارتنداز: گونههای مختلف سفالی یافت شده از مجموعه معماری دست کند ارزانفود مربوط به کدام دورههای زمانی است؟ شیوهها و تزیینهای رایج در بین سفالهای این محوطه کدام اند؟ پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است که یافتههای آن ازطریق مطالعات کتابخانهای و فعالیتهای میدانی گردآوری شده و با روش کیفی، تحلیل شدهاند. در روش میدانی (شامل کاوشهای باستان شناختی، شست و شوی نمونههای سفالی، پشت نویسی نمونهها، ثبت اطلاعات نمونهها، گزینش نمونههای شاخص، طراحی نمونهها و عکاسی از آنها) به انجام رسید. علاوه بر آن، عمل نمونه برداری نیز که مهمترین بخش روش میدانی به شمار میرفت، به صورت روشمند و طبقه بندی شده شاخصها انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان میدهند که یافتههای سفالی مربوط به دوره تاریخی (اشکانی و ساسانی) و قرون میانی و متاخر اسلامی (سلجوقی، ایلخانی، تیموری و صفوی) است. مهمترین گونههای سفالی دوران تاریخی شامل: سفال کلینکی، لبههای کوهانی شکل و لبههای شیاردار است و مهمترین نمونههای دوران اسلامی از نوع: نقش قالب زده، نقاشی زیرلعاب (قلم مشکی)، زرین فام، اسگرافیاتو، ترصیع کاری و آبی و سفید است.
The troglodytic architecture complex in Arzanfoud (Arzanpoul) is located 30 km
southeast of Hamadan, 2 km south of Arzanfoud village. The complex accidentally
recovered following mining activities at 2010. There have been four seasons of
archaeological activities including excavations, documentation, earthworks, and
identifications. According archaeological activities, more than 70 troglodytic spaces
revealed that dated to historic and Islamic periods relying on pottery findings. There are
questions on variations, forms, techniques, and decorations including 1) what dates are
pottery types of troglodytic spaces? 2) What are common techniques and decorations of
potteries? Considering descriptive-analytic method, findings, collected of fieldworks and
bibliographic studies, qualitatively analyzed. Conclusions indicate that pottery findings
date to historic period, Parthian and Sassanid, and middle and late Islamic periods
(Seljuq, Ilkhanid, Timurid, and Safavid). Among the most important historic potteries
are Clinky wares, grooved rims, and hump-like rims; while the most significant Islamic
potteries are stamped wares, painting underglaze, lusterwares, Sgraphiato, enamled
wares, and blue and white. Regional soils studies, and nearby Mica and Quartz mines
indicate that potteries with Mica and Quartz in temper are, probably, local productions,
while the others are probably exotic.