چکیده:
واقعنمایی به معنای نشان دادن وجود عینی اشیاء در خارج از ادراک ماست. این نظریه در خصوص گزارههای دینی قرآنی، از مسائل چالش برانگیز در دهههای اخیر بوده است. درحالی که واقعنمایی گزارههای معاد به جهت عدم تحقق بالفعل، مورد تردید و انکار برخی از متفکران قرار گرفته، فیلسوفان مسلمان قضایای مربوط به معاد را در عین واقعنمایی، از سنخ حقایق صادق میدانند که البته قابلیت تحقق تجربی ندارد بلکه به تناسب قضایای فلسفی، قابل تحلیل عقلی و ارجاع به علم حضوری است. اما تجربهگرایان، اثباتپذیری و واقعنمایی گزارههای دینی را مورد مناقشه قرار داده و مجتهدشبستری با وجود اعتقاد به خدا، منکر واقعنمایی گزارههای مربوط به معاد در قرآن است. بنابراین سوال اصلی این است که دیدگاه مجتهدشبستری در انکار واقع نمایی چیست و چگونه تحلیل میشود؟ این پژوهش ضمن نقد دیدگاه مجتهدشبستری با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و اثبات واقعنمایی گزارههای معاد در قرآن میپردازد. نتایج حاکی از این پژوهش این است که گزاره-های معاد در قرآن با توجه به این که از نوع گزارههای تجربی نیست و از متکلم حکیم صادر شده باید با معیار متناسب خود سنجیده شود. همچنین گزارههای موجود در قرآن با صراحت، واقعنمایی آیات مربوط به معاد را به اثبات میرساند.
Realism means showing objective existence of objects outside of our perception. This theory regarding Quranic religious propositions has been one of theissues in recent decades. The realism of the propositions of the resurrection has been objected to and denied by some thinkers due to the lack of actual opposition. Muslim philosophers consider the propositions related to the resurrection to be true facts, which have empirical characteristics. Rather, it can be rationally analyzed and referred to face-to-face science in accordance with philosophical propositions. But empiricists dispute the provability and realism of religious propositions, and Mujtahadshabastri, despite believing in God, denies realism of the propositions related to the resurrection in Qur'an.Therefore, the main question is, what is Mujtahadshabastri's point of view in denying realism and how is it analyzed? This research, while criticizing Mujtahadshabastari's point of view, examines and proves the realism of the resurrection propositions in the Qur'an with a descriptive-analytical method. The results of this research indicate that resurrection propositions in the Qur'an, considering that they are not empirical propositions and issued by a wise theologian, should be measured with their appropriate criteria. Also, the statements in the Qur'an clearly prove the reality of the verses related to resurrection.
خلاصه ماشینی:
در این بین، محمد مجتهد شبستری رویکرد متفاوتی دارد و با اذعان به وجود خدا به مثابۀ مسئلۀ متافیزیکی، گزارههای قرآنی از جمله آیات معاد را به جهت اصالت تجربۀ دینی، از دایرۀ واقعنمایی خارج میکند.
محور اصلی بحث وی در مسئلۀ دین و ایمان، تجربۀ بشری و احساسات دینی است؛ به همین دلیل واقعنمایی گزارههای معاد که قابل اثبات تجربی به صورت بالفعل نیست، انکار میکند؛ بنابراین مسئلۀ اصلی این مقاله، ارزیابی دیدگاه مجتهد شبستری در انکار واقعنمایی گزارههای قرآن دربارۀ معاد است.
در حوزۀ واقعنمایی گزارهها نیز سه اثر قابل توجه وجود دارد: ابوالفضل ساجدی در «واقعنمایی گزارههای قرآنی»، محمدباقر سعیدیروشن در «واقعگرایی و صدق گزارههای دینی با کدام سازوکار؟» و همچنین محمدرضا امین و احمد واعظی در «واقعنمایی گزارههای خبری قرآن کریم: نحوۀ اثبات و ادله» به بررسی واقعنمایی گزارههای دینی یا خبری قرآن به صورت کلی پرداختهاند؛ اما پژوهش حاضر با محوریت گزارههای قرآنی مربوط به معاد، به اثبات واقعنمایی این گزارهها و با رویکرد ارزیابی دیدگاه مجتهد شبستری در این زمینه میپردازد.
وی همچنین در برداشت خود از آیات معاد در قرآن، به نامهای قیامت و مرحلۀ حشر انسان مانند یومالتغابن، یومالحساب و یومالفصل اشاره کرده است و بیان میکند این تعابیر، تعبیرهای فهمی-تفسیری از وضعیت آیندۀ انسان در آخرت است که اِخبار از دادهها یا فلسفهگویی یا اِخبار از غیب به شمار نمیآید (مجتهد شبستری، 1395، ص 26)؛ بنابراین مجتهد شبستری با انکار اخباریبودن گزارههای معاد، آن را یک نوع بینش تفسیری از قرآن کریم میداند که تنها بیانگر افعال الهی در عالم هستی است، نه اینکه اِخبار از آیندۀ انسان در قیامت باشد.