چکیده:
یکی از وجوه بلاغی قرآن کریم، مؤلفههای خاصِّ آوایی و موسیقاییِ موجود در فرم زبان قرآن است که با ویژگیهای منحصربهفرد خود، بلاغت موسیقایی خاصّی در بافت کلام قرآن ایجاد کرده است که نه تنها با وجوه آوایی، بلکه با تولید و انتقال معنا در آیات قرآن کریم نیز ارتباط تنگاتنگی دارد، چنانکه به فرم خاصّی در زبان قرآن شکل داده است که نه میتواند زیرمجموعة کلام منظوم قرار بگیرد، و نه جزو مؤلفههای رایج نثر به حساب آید. وجوه موسیقاییِ بافت کلام در قرآن، از دیرباز به عنوان یک الگوی بلاغی مورد توجه سخنوران بوده است. از این میان، در اشعار عربی سعدی نمود قابل توجهی از تأثیر بلاغیِ موسیقی بافت کلام قرآن را میتوان مشاهده کرد. تأثیر بلاغت موسیقاییِ قرآن در آفرینشهای ادبی سعدی، در مطالعات سعدیشناسی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله به منظور تبیین تأثیر موسیقایی قرآن کریم در کلام سعدی، به بررسی وجوه مختلف تأثیر وزنی و موسیقاییِ آیات قرآن بر سرودههای عربی سعدی میپردازیم. نتایج مقاله، شگردهای متنوع سعدی در بهکارگیری وجوه مختلفِ بلاغت موسیقاییِ کلام قرآن را در اشعارش نشان میدهد چنانکه در جایگاههای مختلفی از موسیقی درونی، کناری و بیرونی اشعارش از ظرفیتهای موسیقایی کلام قرآن بهره برده است. این شگردها علاوه بر آشکار کردن ژرفنگریهای سعدی در لایههای ظریف بلاغت موسیقایی زبان قرآن، نبوغ قابل توجه او در استفادة هنری از بلاغت موسیقاییِ قرآن در سطوح مختلف موسیقایی اشعارش را نشان میدهد، بدون آنکه در این کار راه تکلّف و تصنّع را پیموده باشد.
من الجوانب البلاغیه للقران الکریم، المکونات الصوتیه والموسیقیه الخاصه فی شکل لغه القران التی خلقت بلاغه موسیقیه خاصه فی نسیج کلام القران بمیزاتها الفریده التی ترتبط ارتباطا وثیقا لیس فقط بالنواحی الصوتیه، بل ایضا بانتاج ونقل المعنی فی ایات القران الکریم، وقد منحت شکلا خاصا للغه القران بحیث لا یمکن ادراجه فی مجموعه الکلام المنظوم، ولا تعتبر من مکونات النثر الشايعه. لقد کانت الجوانب الموسیقیه فی نسیج کلام القران، منذ زمن طویل محط اهتمام الخطباء کنموذج بلاغی. ومن بینها، فی القصايد العربیه للسعدی، یمکن ملاحظه مظهر هام من مظاهر التاثیر البلاغی لموسیقی نسیج کلام القران. لم یحظ تاثیر البلاغه الموسیقیه للقران علی ابداعات سعدی الادبیه باهتمام کبیر فی الدراسات التی حول معرفه سعدی. فی هذه الدراسه، من اجل توضیح التاثیر الموسیقی للقران الکریم علی شعر سعدی، نقوم بدراسه الجوانب المختلفه لتاثیر الاوزان و العناصر الموسیقیه لایات القران الکریم علی شعر سعدی العربی. وتظهر نتايج المقال تنوع طرق السعدی فی استخدام جوانب مختلفه من البلاغه الموسیقیه للکلمات القرانیه فی اشعاره، حیث استخدم القدرات الموسیقیه للکلمات القرانیه فی مواضع مختلفه من الموسیقی الداخلیه والجانبیه والخارجیه لاشعاره. وهذه الاسالیب، اضافه الی کشفها لروی السعدی فی الطبقات الدقیقه للبلاغه الموسیقیه للغه القرانیه، تظهر عبقریته اللافته فی الاستخدام الفنی لبلاغه القران الموسیقیه فی المستویات الموسیقیه المختلفه لاشعاره، دون بعد ان سلکت طریق التصنع و التکلف فی هذا العمل.