چکیده:
نهاد مرجعیت تقلید شیعه و تثبیت آن در پاسخ به نیاز به زعامت سیاسی-اجتماعی و رهبری دینی در جامعه شیعی شکل گرفت. مطالعه سیر تکوین این نهاد چه در بعد نظری و چه در بعد اقتصادی و تاریخی آن، واقعیت این پاسخ را نشان میدهد. بر اساس این واقعیت تاریخی، مرجع تقلید در جایگاه زعیم جامعه شیعه و بیت او در جایگاه مرکز تصمیمسازی و احتمالا تصمیمگیری اوست. این موضوع اهمیت بررسی و شناخت بیوت مراجع را چه به لحاظ ساختار و چه از نظر افراد آن نشان میدهد. در این مقاله، تلاش شدهاست با بهرهگیری از نوشتهها و خاطرات افراد مشهور نزدیک به بیوت مراجع، نقش و تأثیر آنها در گرایش و عملکرد سه تن از مراجع تقلید معاصر، عبدالکریم حائری یزدی، سید حسین بروجردی و سید محسن حکیم، بازنمایی شود. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که اگرچه استقلال فکری و عملی مراجع را نمیتوان منکر شد، اما نقش و تأثیر پر رنگ بیوت آنان در بسیاری از عملکردها و سوگیریهای آنان قابل توجه است.
The formation and establishment of Shi’a legal authority (Marja’iyat-e-taqlid)) as an institution has been a response to Shi’a community’s need for socio-political leadership and religious authority. Examining the process of the formation of this institution either theoretically, or economically and historically yields the true answer. Based on this historical reality, Marja is the head of Shia community and his bayt has got the counselling or probably decision-making role. Hence it is the importance of investigation into Maraji’s buyut, both its structure and individuals. This paper via studying the writings and memoir of famous people with close connections to the buyut of the contemporary Maraji, tries to represent their role and influence on some of the Maraji’s performances- such as Abdul-karim Ha’iri Yazdi, Seyyed Hossein Burujirdi, and Seyyed Mohsen Hakim. Our findings show that despite Maraji’s intellectual and practical independence, their buyut have got a defining role in many of their decisions.
خلاصه ماشینی:
حسینعلی منتظری که خود از نزدیکان بروجردی بوده و موارد بسیاری از اعمال نفوذ اعضای بیت او را در خاطرات خود بازگو کرده در این مورد نیز بدون اشاره به فرد خاصی، از وسوسه گرانی در بیت مرجع تقلید سخن میگوید که بروجردی را از پذیرش طرح اصلاح پشیمان کردند و حتی ایشان را قانع کردند تا حکم صادر شده برای برخی همچون آیت الله خمینی را پس بگیرد (منتظری، ۱۳۷۹: ۱۲۷).
حتی سال ها پس از درگذشت آیت الله بروجردی نیز امام خمینی در نجف و در دیدار با آیت الله سید محسن حکیم ، نقش اعضای بیت را مورد تأکید قرار داده و متذکر شده بود که «در زمان مرحوم آیت الله بروجردی، مجموعه ای اطراف ایشان بودند که اجازه نمیدادند اخبار و واقعیت های موجود در جامعه به اطلاع ایشان برسد و به این جهت ما نسبت به عدم اقدام ایشان در برابر مظالم دستگاه حاکم ، حمل بر صحت میکردیم » (تبرائیان ، ۱۳۸۷: ۶۱۸).
به عنوان نمونه علی دوانی که خود در این سال ها در حوزه حضور داشته و از شاگردان آیات بروجردی و خمینی نیز بوده است ، اگرچه مواردی از شیطنت و سوءعمل اعضای بیت زعیم حوزه و به خصوص حاج احمد خادمی را متذکر شده اما در نهایت در قضاوتی وسیع تر و البته منصفانه تر متذکر میشود که «من شخصا از اطرافیان آیت الله فقید، کاری که بتوان در یک قضاوت منصفانه به آن ایراد شرعی گرفت سرا́L ندارم .