چکیده:
یکی از مباحث بسیار مهم در علوم قرآنی، مبحث ظهر و بطن در قرآن است. این موضوع بسیار گسترده بوده و در فهم مراد کلام الهی دخالت تمام دارد. این مقاله با هدف آشنایی عمومی با این مبحث نگارش یافته و به برخی از مهمترین مباحت این موضوع از جمله بررسی ظهر و بطن در روایات، قابل فهم بودن قرآن، استقلال عقل در فهم قرآن، حجیت ظاهر قرآن، نظرات درباره معنای باطن قرآن، همسویی ظاهر و باطن قرآن، آگاهان از باطن قرآن، درجات فهم غیر معصومین از باطن قران، رابطه معانی باطنی با الفاظ، و علت وجود ظهور و بطون در قران پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
ذکره الطبری و اختاره البلخی» (شیخ طوسی، ١٣٧٦، ج ١، ص ٩) آلوسی نیز در تفسیر خود این معنا را از ابن عباس نقل کرده و میگوید: «ممّا یؤّید أنّ للقران ظاهرا و باطنا ما أخرجه ابن ابی حاتم من طریق الضحاک عن ابن عباس قال : القران ذو شجون ظهور و بطون لا تفنی عجائبه و لا یبلغ غایته ، من أوغل فیه برفق نجا و من أوغل فیه بعنف هوی، أخبار وأمثال و حلال و حرام و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و ظهر و بطن ، فظهره التلاوه و بطنه التأویل فجالسوا به العلماء و جانبوا به السفهاء» (آلوسی، ١٤٠٥، ج ١، ص ٧) آیت الله جوادی آملی در رد این نظر می گوید: «تفسیر باطن قران هر اندازه امتداد یابد و عمیق شود غیر از تأویل ان است مثلا اگر در تفسیر ایه مبارکه [فلینظر الانسان الی طعامه ] از امام صادق (ع ) روایت شده که طعام در این کریمه به معنای علم است ، این بیان لطیف تفسیر باطن آیه است ولی تأویل نیست ؛ چون طعام دو قسم است یکی طعام بدن و دیگری طعام روح و اگر چه مصداق بودن نان مثلا برای طعام محسوس تر است ولی مصداق بودن علم که غذای روح است دقیق تر است و اگر کسی اهل دقت باشد میتواند طعام بودن علم را از آیه استفاده کند ولی در تأویل چنین نیست و به هیچ صورتی با علم عادی نمیتوان از خود ایه تأویلش را به دست آورد به عنوان مثال در روایات طینت امده که کارهای خیر غیر شیعیان به حساب شیعیان نوشته میشود از ان حضرت سؤال شد این مطلب از کدام آیه قران استفاده میشود؟ فرمودند: خداوند در سوره مبارکه یوسف می - فرماید: [قال معاذ الله أن نأخذ اّلا من وجدنا متاعنا عنده اّنا إذا لظالمون ] خوبی، متاع ماست که نزد دیگران است و به ما باز خواهد گشت .