چکیده:
اخلاق افزون بر فرهنگسازی و هویت آفرینی برای جامعه و فرد زمینه را برای اجرای تکالیف شرعی و قانونی اعم از عبادات، معاملات، احکام، قوانین مدنی و اجتماعی فراهم میآورد. ازآنجاکه در قرآن مسائل فقهی و اخلاقی جدا مطرح نشده، لذا ضروری است که نحوه ارتباط این دو در روایات نیز پیجویی شود؛ بنابراین مسئله اصلی این مقاله توجه به نکات اخلاقی مطرح در روایات خمس است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است.
جایگاه اخلاق در روایات مربوط به خمس در دو حوزه کلی مطرح است. یکی جایگاه گزارههای اخلاق در اصل تشریع خمس و دیگری جایگاه گزارههای اخلاقی در علت تشریع برخی احکام خمس. بهطور مثال بحث عدالت و انصاف ازجمله گزارههایی اخلاقی است که پایه و اساس تشریع احکام فقهی خمس در زمینه بخشش و یا نحوه و زمان پرداخت خمس قرارگرفته است. سهل گیری ازجمله گزارههایی اخلاقی است که اساس تشریع برخی از احکام خمس بوده است. حرمتگذاری و حفظ شأن و جایگاه رهبران نیز ازجمله اصول اخلاقی بوده که مبنای تشریع خمس گشته است. در باب علت تشریع برخی از احکام فقهی خمس نیز، گزارههایی اخلاقی مدنظر شارع بوده است. بخشش از خمس ازجمله مسائلی است که توسط اهلبیت (ع) در روایات مطرحشده است؛ در این روایات علت تشریع چنین حکمی پاک بودن ولادت شیعیان معرفیشده است. ازجمله علتهای دیگر تشریع خمس، پاک شدن از گناهان و جلوگیری از بخل است.
ethics, in addition to creating culture and creating identity for the society and the individual, provides the basis for the implementation of religious and legal duties, including acts of worship, transactions, rulings, civil and social laws. since jurisprudence and moral issues are not discussed separately in the qur'an, it is therefore necessary to search for the relationship between the two in the hadiths; therefore, the main issue of this article is to pay attention to the ethical points raised in the traditions of khums. the research method in this article is descriptive-analytical.
the place of morality in the traditions related to khums is discussed in two general areas. one is the position of moral propositions in the principle of khums legislation, and the other is the position of moral propositions in the reason for the legislation of some khums rulings. for example, the discussion of justice and fairness is one of the moral propositions that are the basis of the legalization of khums jurisprudence in the field of forgiveness or the manner and time of khums payment. negligence is one of the moral propositions that was the basis of the legislation of some khums rules. respecting and preserving the dignity and status of leaders is also among the moral principles that have become the basis of khums legislation. regarding the reason for the legalization of some jurisprudential rules of khums, moral propositions have been considered as shariah. forgiveness of khums is one of the issues raised by ahl al-bayt (as) in hadiths; in these hadiths, the reason for legislating such a ruling is the purity of the birth of the shiites. among the other reasons for the law of khums is cleansing from sins and preventing avarice.
خلاصه ماشینی:
(محمد بن حسن طوسی، ١٤٠٧: ١٤١/٤) در این روایت امام (ع ) به شرایط شیعیان توجه کرده و چون حکومت بخشی از اموال آن هـا را گرفته بود، امام نیز در آن سال آن ها را پرداخت خمس برخی وسایل معاف کرد.
(ابن بابویه ، ١٤١٣: ٤٢/٤؛ راوندی، ١٤٠٥: ٢٦٢/١ در روایت دیگری نقل شده که یکی از اصحاب به امام جواد (علیـه السـلام ) چنـین نوشـتند: درباره ی خمس به ما بگویید، آیا بر هر چیزی که انسان از آن بهره میبرد، از همه ی انواع و نیـز بر پیشه وران واجب است و چگونه ؟ پس با دستخط خود چنین نوشت : یک پنجم آن پس از کسـر هزینه ی سالانه ی زندگی گرفته میشود.
(محمد بـن حسـن طوسـی، ١٤٠٧: ١٣٦/٤؛ کلینـی، ١٤٠٧: ٥٤٦/١؛ مفید، بیتا: ٢٨٠) در این زمینه چندین حدیث دیگر نیز با عبـارت هـای مختلـف از امـام علـی (ع ) (بحرانـی، ١٣٧٥: ٧٣٥/٤؛ قمی، ١٣٦٨: ٢٥٤/٢)، امام باقر (ع ) (محمـد بـن حسـن طوسـی، ١٤٠٧: ١٤٥/٤)، امام صادق (ع ) (طوسی، ١٤٠٧: ١٢٢/٤، ابن ابیجمهور، ١٤٠٥: ٥/٤؛ نوری، بیتا: ٣٠٣/٧) نقل شده است .
(محمد بن حسن طوسی، ١٤٠٧: ١٢٧/٤) از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده است که فرمود: همانا خداوند متعال که خـدایی جـز او نیست حرام نموده است بر ما صدقه را و خمس را در حق ما نازل نموده است و صدقه بر ما حرام است و خمس بر ما واجب است و کرامت امری است کـه بـر مـا حـلال اسـت .