چکیده:
وﺣﯽ درﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﯿﻮه و روﺷﯽ ﺑﺮای اﻟﻘﺎی ﻋﻠﻢ و ﻏﯿﺮ آن داﻧﺴﺖ. ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺑﻌﺾ ﻣﻮارد، از ﺳﻨﺦ ﺗﺼﻤﯿﻢ و اراده اﺳﺖ. از ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎی اﺻﻠﯽ وﺣﯽ ﺳﺮﻋﺖ، ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮدن و ﻣﺮﻣﻮز ﺑﻮدن اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻣﺮﻣﻮز ﺑﻮدن ﺳﻮای از ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮدن اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ اﺟﻤﺎل ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎی اﺳﺎﺳﯽ دارد. ﺗﻌﻠﻖ وﺣﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻘﺶ از ﺳﻨﺦ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻌﻨﻮﯾﺴﺖ و ﻣﻌﻨﺎی ﺟﺎﻣﻊ آن اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻣﺮاﺗﺐ در ﻫﻤﻪ اﻗﺴﺎم وﺟﻮد دارد. ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺣﯽ از ﺳﻨﺦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻃﺒﻖ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﻪ از اﻗﺴﺎم وﺟﻮد اﺳﺖ. ﭘﺲ از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﺪی و رﺳﻤﯽ ﻣﻨﺰه ﺑﻮده و ﺣﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﻣﻌﻘﻮﻻت دﻫﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎﻫﻮی ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ. وﺣﯽ دارای ﻣﺮاﺗﺐ و اﻗﺴﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن وﺣﯽ ارﺳﺎﻟﯽ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺦ آن اﺳﺖ. ﻋﻠﺖ واﺳﻄﻪ ﮔﺮی ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﯾﺎ ﺣﺠﺎب در وﺣﯽ ارﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب، رﺷﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻗﺖ در ﻣﻘﺎم ﻋﻨﺼﺮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﺻﺎدره اول ﺑﻮدن ﻧﺒﯽ ﻣﮑﺮم اﺳﻼم )ص( ﻧﺪارد. ﺷﺒﻬﺎت ﭘﯿﺮاﻣﻮن وﺣﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ دﻗﺖ در اﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎی آن و ﺷﺮوط آن ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
این حدیث اشاره به این واقعیت دارد اولاً محل دریافت وحی قلب است؛ یعنی انسان با روح خود آن را تلقی می کند و وحی از سنخ امور مادی نیست و اگر در زمانی در قالب الفاظ بر پیامبر (ص) نازل شد، تنزل یافته آن حقیت قرآن است که فرمود: «وَ إِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ؛ 2 به يقين كه تو قرآن را از سوى حكيمى دانا دريافت مىكنى».
یکی از شبهاتی که ذهن برخی از اهل تأمل را به خود درگیر نموده این که باتوجه به صادر اول بودن رسول معظم اسلام و اول ما خلق الله بودن به آن معنای دقیق عرفانی که او تعین اول است و همه موجودات مادون او تحت سیطره او هستند و صوادر بعدی فیض وجودی خود را از وجود نوری او مستفیض می شوند، پس واسطه بودن جبرائیل و آموزش دان آن جناب بر پیامبر در عالم ناسوت به چه معنا است؟ در پاسخ به این سؤال باید به چند مطلب توجه نمود: وحی ای که جناب جبرائیل حامل آن است در مراحل نازله انزال است؛ چرا که القاء وحی به دو صورت عالی و دانی مطرح می گردد.
دقیق ترین معنای وحی همان وحی نبویست و بالاترین مرحله همین مرتبه از وحی، وحی بلاواسطه است و اگر در باره واسطه گری حضرت جبرییل در ابلاغ وحی به نبی مکرم اسلام شبهه شود، از چند طریق می توان پاسخ گفت که یکی از آن ها دقت در مقام عنصری پیامبر و دیگری توجه به وسایط و اصل رشد و تکامل دیگر موجودات است.