چکیده:
شعرا برای بیان موضوعات و مفاهیمی که در ضمیرشان داشتهاند. از عناصر متعدّدی برای هنرنمایی استفاده میکردهاند. بر این اساس است که آثار برجستة ادبی مشحون از عناصر متعدّدی از هنر، علوم متداول، پندارهای عامیانه و هر عنصری است که بتوان در هنرپردازی از آن استفاده کرد. از آن میان میتوان به احجار کریمه اشاره کرد که هم در هنرپردازیهای لفظی و هم معنوی مورد استفاده شعرا قرار گرفته است. در پژوهش حاضر کاربردهای ادبی احجار کریمه را در دیوان حافظ مورد بررسی قرار داده و علّت انتخاب این موضوع این است که اوّلا به کاربردهای ادبی احجار کریمه در ادب فارسی کمتر پرداخت شده است و ثانیا شاعری هنرمند مانند حافظ با بسامد بالا در هنرپردازیهایش از احجار کریمه استفاده کرده در حدّی که میتوان این کاربردها را جزو ویژگی سبکی حافظ به شمار آورد. در این پژوهش هدف، استخراج و تبیین کاربردهای ادبی احجار کریمه در دیوان حافظ است و به طور مستقیم پاسخ دادن به این سوال است که احجار کریمه در دیوان حافظ دارای چه کاربردهای ادبی دارند؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و شواهدی از دیوان برای همان کاربرد آورده سپس به تحلیل نمونهها پرداخته شده است. از یافتهها و نتایج به دست آمده به طور عمده میتوان به بسامد بالای وجود کاربردهای احجار کریمه در سیزده عنوان، یکصد و سی و دو موضوع و دویست و شصت و هفت بار در دیوان حافظ اشاره کرد که قریب یک دهم ابیات دیوان حافظ را شامل میشود.
There are not many well-reasoned sources for understanding the various aspects of the history, civilization, and culture of the people of a region at some point in history. Travelogues, meanwhile, are groundbreaking tools incorporating various aspects of life. Therefore, the present study aims to extract and analyze issues related to the two categories of education and medicine in the Qajar period and also attempts to show a picture of the educational and medical conditions prevailing in a period of Iranian history. The four travelogues of “Mirza Fattah Khan, Haj Sayyah, Etemad al-Saltanah, and Haji Pirzadeh” have been selected as a reference. The study results showed that in terms of “education” in the Qajar period in Iran, only certain strata had the ability to study, which is due to the government’s lack of attention to learning science, lack of meritocracy, and so on. However, the Europeans provided literacy opportunities for all classes of people. There were advanced water and sewage ventilation systems during the Ghaznavid and Safavid eras, but this approach declined during the Qajar period. People were deprived of proper water supply systems due to the rulers’ negligence, while in European countries, urban water treatment and plumbing systems were implemented. There is less mention of medicine in the travelogues, however, according to the evidence, the lack of well-trained physicians, the prevalence of traditional medicine, the lack of medical facilities and equipment, and adherence to superstitious and religious ideas were among the problems of treatment in that era. At the same time, the science of medicine has progressed in European countries, which is evident in the construction of hospitals for special patients and gynecology and obstetrics.
خلاصه ماشینی:
در مورد پیشینه پژوهش باید بگویم که خود احجار کریمه در آثار متعدّدی مانند: الجماهر فی معرفه الجواهر از ابوریحان، الصیدنه فی الطب هم از ابوریحان، قانون در طب ابن سینا و نظایر آن آورده شده و به خواصشان پرداخت شده است و در دورة معاصر هم کتاب فرهنگ احجار کریمه و معدنیها در ادبیّات فارسی توسّط محمّدحسین محمّدی و نازیلا فرمانی انوشه نوشته شده و توسّط انتشارات زوّار به سال 1392 در تهران چاپ شده است که در آن به نمونههایی از کاربردهای احجار کریمه در آثار شعرای آذربایجان بسنده شده است، نیز مقاله نقش احجار کريمه در مضمون سازي شعر شاعران سبک خراساني توسّط ديانت خواه، مريم و رادفر، ابوالقاسم نوشته شده و در نشریه تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسي (دهخدا) بهار 1398 دورة 11 شماره 39 از صفحه 99 تا صفحه 124 آمده که در آن فقط به شعرای سبک خراسانی حسب عنوان پرداخت شده است،امّا کاربردهای احجار کریمه در دیوان حافظ بررسی نشده است.
5- زر در سی و یک موضوع به کار رفته است و بیشترین بسامد را در دیوان هم از لحاظ موضوعی هم تعداد ابیات دارد و بیشتر ارزش آن، رنگ آن مد نظر بوده و در موارد متعدّد تشبیه و استعاره از آن ساخته شده و جنبة بلاغی هم پیدا کرده است.
11- مروارید و گوهر در پانزده موضوع به کار رفته است و بیشتر ارزش و ارتباط آن با صدف و دریا و در مواردی در تشبیهات و استعارات مورد توجّه حافظ بوده است.