چکیده:
اهتمام فقه اسلامی به نجات و درمان جان انسانها بر کسی پوشیده نیست اما میزان اهتمام فقه به نجات و درمان حیوانات و جواز صرف بیتالمال در این خصوص، محل تامل و پرسش است. این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و به اتکای مصادر فقه و مراجعه به مدارک مکتوب، با استناد به ادلۀ معتبر و شواهد فقهی از دیدگاه فریقین به بررسی نجات جان حیوان، قلمروی نجات و صرف بیتالمال در حفظ، درمان و نجات حیوانات، پرداخته است. بررسیها نشان داد که نجات جان حیوان محترم، واجب است. قدرمتیقن در قلمروی نجات حیوانات، شامل حیوانات اهلی دارای ارزش مالی و در اختیار انسان است. در دوره حاضر عدم نجات اغلب حیوانات وحشی به خاطر استفاده در امور علمی و تحقیقاتی یا حفظ حیاتوحش طبیعی یا منافع مقصوده محلّله دیگر، تضییع مال محسوب میشود و حتی نجاست حیوانات غیرمحترم نیز مانع از نجات نمیشود. همچنین حفظ حیوانات در معرض انقراض، واجب و ذبح آنها حتی برای خوردن، حرام است. تشکیل نهادهای حفاظت از حیوانات و خدمات درمانی برای حیوانات، مقابله با حیوان آزاری، آموزش و نگهداری از حیوانات امدادی و... از مصارف جایز بیتالمال است بلکه در مواردی باید از آن هزینه شود.
The concern of Islamic jurisprudence to save and treat human lives is not unknown to anyone, but the extent of concern of jurisprudence to save and treat animals and the permissibility of spending Beyt al-Mal (public treasury) in this regard is questionable. Using a descriptive-analytical method, this study by virtue of jurisprudence sources, referring to written documents, and based on valid and jurisprudential evidence from the perspective of the two major sects (of Shiʻa and Sunni)has studied saving the life of an animal, the realm of rescue, and the use of public treasury in preserving, treating, and rescuing animals. Studies showed that it is obligatory to save the life of a respectable animal. Agreed certitude in the realm of animal rescue, includes domestic animals with financial value and the animal that is at the disposal of humans. But in the current era, not saving most of the wild animals which are used for scientific and research purposes, for the preservation of natural wildlife, or for other legal intended interests, is considered a waste of property. Even the impurity of disrespectful animals does not prevent them from being saved. Also, it is obligatory to preserve endangered animals and it is forbidden to slaughter them even for eating. Establishment of animal protection institutions, medical services for animals, combating animal abuse, training and maintenance of rescue animals, etc. are allowed to spent from the public treasury expenditures, but in some cases, they must be spent from the public treasury.
خلاصه ماشینی:
برخی دیگر از پژوهشگران جنبههای فقهی را نیز مطرح کردهاند و به رعایت برخی حقوق حیوانات در فقه توجه داشتهاند؛ مانند کتاب «حقوق الحیوان و احکامه» تألیف سید محمد حسینی شیرازی و «حقوق الحیوان و الرفق به فی الشریعه الإسلامیه» به قلم احمد عبید الکبیسی.
وجوب تبدیل وضو به تیمم مراجعه به سیره و سنت معصومین علیهمالسلام نشان میدهد اولیاء الهی در گفتار و عمل خویش به رفع عطش حیوان سفارش نمودهاند (مجلسی، 1404ق، 16/293؛ نوری، 1408ق، 8/306؛ حرعاملی، 1409ق، 9/409؛ شیخ صدوق، 1413ق، 2/64) بالطبع فقیهان نیز یکی از موجبات تیمم را، ترس از به وجود آمدن عطش برای نفس محترمه-که مشترک بین انسان و حیوان است- شمردهاند (شهید ثانی، 1386، 1/ ۴۴۸؛ سبزواری، بیتا، 4/353).
در منابع فقهی غیر شیعه نیز وضو گرفتن در جایی که ترس بر عطش خودش یا دیگری یا حیوانی که کشتنش حلال نیست گرچه سگ غیرگزنده باشد حرام دانسته و وظیفه فرد را تیمم میدانند (جزیری، 1424ق، 1/141؛ ابن مفلح، 1418ق، 1/182؛ شربینی، بیتا، 1/78) هر چند در نفس غیر محترمی که حفظ آن واجب نیست بلکه جایز است مانند سگ هار، خوک، گرگ و مانند آن، بهخاطر جریان سیره جوانمردان بر حفظ آب برای خنک کردن جگرهای سوخته، ظاهراً میتوان حکم به جواز داد؛ زیرا از نشانههای مروّت، سیراب کردن حیوان است و شارع مقدس از جوانمردان بلکه رییس آنان است (سبزواری، بیتا، 4/353).