چکیده:
قبل از بروز اندیشه اخباری، فقه مقارن در کاملترین حالت خود، در فقه امامیه حضور داشتهاست؛ یعنی نقل اقوال و ادله مذاهب مختلف فقهی و نقد و بررسی آنها بر اساس مبانی هر مذهب و این یعنی حضور پررنگ فقه مقارن در دوره قبل از اندیشه اخباری و از آن بهرههای فراوانی در فقه برده میشده است، اما بعد از ظهور و اوجگیری این تفکر، با افول حضور فقه مقارن در فضای فقهی شیعه مواجه هستیم. به نظر میرسد، این اندیشه زمینه ساز این افول بودهاست. در این مقاله سعی بر انجام دو مهم بودهاست؛ اول بررسی وضعیت فقه مقارن قبل و بعد از اندیشه اخباری و تایید کمرنگ شدن فقه مقارن و استفاده از آن بعد از اخباریها و دوم بررسی نظرات اخباریها و نتیجهگیری مبنی بر اینکه اخباریها با تضعیف مبانی فقه مقارن، به عنوان یکی از زمینههای تاثیرگذار از یک طرف و بیتوجهی به اقوال و ادله اهل سنت و بررسیهای مقارنهای از طرف دیگر، باعث سست شدن پایههای این گرایش فقهی و در نهایت حضور کمرنگ آن در فقه شدند. البته مدعای اصلی این نیست که اندیشه اخباری عامل تضعیف فقه مقارن بوده است، بلکه بر اساس شواهد و قراین به نظر میرسد در ایجاد زمینه سازی برای کاهش رویکرد فقها به آن تاثیر داشته است.
Before the appearance of the Akhbari school of thought, comparative jurisprudence in its most advanced form existed in Imamiyyah jurisprudence. That is, quoting the sayings and pieces of evidence of different schools of jurisprudence and criticizing them based on the foundations of each school of thought existed in Shi’ah jurisprudence, and many benefits have been used from it in jurisprudence. But after the appearance and rise of the Akhbari school of thought, we are faced with the reduction of the presence of comparative jurisprudence in the Imamiyyah jurisprudential space. It seems that Akhbari thought prepared the conditions for this reduction. There were two important things that we tried to examine in this study. First, we examined the status of comparative jurisprudence before and afterwards, the Akhbari school of thought and then, we confirmed the weakening of that and its use after the Akhbari school of thought. Second, we examined the opinions of Akhbaris and concluded that the Akhbaris by undermining the foundations of comparative jurisprudence, as one of the influential fields on the one hand, and ignoring the sayings and pieces of evidence of Sunnis and comparative studies on the other hand, caused the foundations of this jurisprudence to weaken and eventually its weak presence in jurisprudence. Of course, the main claim is not that the Akhbari school of thought was the cause of the weakening of the comparative jurisprudence, but based on the evidence, it seems that this thought has had an effect in creating the groundwork for reducing the approach of the jurists to it.
خلاصه ماشینی:
حال سؤال این است که آیا پس از ظهور اندیشه اخباری، رویکرد مقارنی در فضای فقهی امامیه تضعیف شده است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا میتوان برای اندیشه اخباری نسبت به این تضعیف رویکرد سهمی لحاظ نمود؟ البته مراد از سهم این نیست که رابطه این اندیشه با تضعیف فقه مقارن، علّی و معلولی باشد و بتوان بهطور قاطع این اندیشه را عامل اصلی این تضعیف دانست؛ اما با توجه بهنقدهای جدی علمای مشهور به پیروی از این تفکر، بهخصوص استرآبادی و بحرانی، در استفاده از مبانی اهل سنت در فقه شیعی که گاه در حد ستیزهجویی پیش میرود و در ادامه بدانها اشاره خواهد شد، میتوان گفت عملاً این اندیشه فضا را برای گسترش فقه مقارن تار و زمینه تضعیف آن را فراهم نموده است.
تأثیرات و گونههای فقه مقارن در فقه امامیه پیش از اندیشه اخباری در کتابهای فقهی قبل از اخباریها انعکاس فقه اهل سنت، به شیوههای مختلفی انجام گرفته است که در ادامه به آنها اشاره میگردد: حل تعارض بین روایات و فهم روایات تقیهای فتاوا و اقوال و ادله فقهای اصلی مذاهب چهارگانه اهل سنت بهصورت گسترده و تفکیکشده در برخی کتابها همچون تذکره و منتهی ذکر شده است.
شهید ثانی در مسالک در بحث وجوب هجرت از بلد شرک و کفر در صورت عدم تمکن از انجام شعائر اسلامی، مینویسد تا زمانی که کفر باقی است این هجرت واجب است؛ اما برخی از اهل سنت به خاطر تمسک به روایتی از پیامبر (صلیالله علیه و آله و سلم) میگویند: در صورت فتح آن بلد، هجرت واجب نیست.
در ادامه چند نمونه از وجود ادله و اقوال اهل سنت در فقه فقهای قبل از اخباریها بیان میشود: یکی از شرایط زکات برای چهارپایان این است که در طول یکسال به چرا رفته باشند نه اینکه به آنها علف داده باشند.