چکیده:
دیدگاه اشراقی به معنای دیدگاه قائل به نقش اشراق و افاضه عالم بالا در هستی جهان و موجودات و نیز در معرفتیابی انسان، دیدگاه مهمی در هستیشناسی و معرفتشناسی اسلامی و غیر اسلامی است. جمعی از فیلسوفان و عارفان مسلمان و غیر مسلمان، مباحث معرفتشناختی خود را حول اشراق مطرح کردهاند. این مقاله میکوشد با روش توصیفی-تحلیلی و استنباطی، به تحلیل مفهوم اشراقِ شناختی و عناصر مهم آن، بهمنظور درک هویت این نوع اشراق (در قلمرو عقل و فوق عقل) و کشف عناصر مشترک آن در دیدگاههای اشراقی اسلامی بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که اشراقِ شناختی یا اشراق در حوزه شناخت، چیست و چه عناصری در آن نقش دارد؟ بر پایه این تحلیل، اشراق مادی و حسی، نقش زیادی در دیدگاههای اشراقی دارد و تبیین اشراق غیر مادی، از رهگذر آن انجام میشود. یکی از عناصر و جنبه مشترک این دیدگاهها، محوریت نور و تابش نور، و دیگری باور به خداست که در نقش اشراقکننده قرار دارد. درباره چیستی اشراق، دو دیدگاه، قابل استخراج است: 1. اشراق، مقدمه معرفت است؛ 2. اشراق، مربوط به مرحله تحقق معرفت است. در دیدگاههای اشراقی، مسئله اصلی، ظهور نور از مراتب بالا بر پایین، و آشکار شدن معلوم (حقیقت) برای اشراقشونده (فاعل شناسا) است. این حقیقت، یا نور - نور غیر مادی- است یا تشبیه به نور شده و یا در اثر فعالیت نوعی نور معقول، برای انسان قابل شناخت میشود. از جمله نتایج معرفت اشراقی، علم اشراقکننده به اشراقشونده، و علم اشراقشونده به اشراقکننده نیز میباشد.
The perspective of illumination means the perspective of the role of illumination and grace of the higher world in the existence of the world and creatures, as well as in the search for knowledge of man, is an important point of view in Islamic and non-Islamic ontology and epistemology. A group of Muslim and non-Muslim philosophers and mystics have raised their epistemological issues around illumination. This article tries to analyze the concept of cognitive illumination and its important elements with a descriptive-analytical and inferential method, in order to understand the identity of this type of illumination (in the realm of intellect and super-intellect) and discover its common elements in Islamic illumination perspectives and answer this question: What is cognitive illumination or illumination in the field of cognition and what elements play a role in it? Based on this analysis, material and sensory illumination plays a large role in illumination views, and explanation of non-material illumination is done through it. One of the common elements and aspects of these views is the centrality of light and light radiation, and the other is belief in God, who is in the role of the illuminator. About what is illumination, two views can be extracted: 1. Illumination is the introduction to knowledge; 2. Illumination is related to the stage of realization of knowledge. In illumination views, the main issue is the appearance of light from the top to the lowest levels, and the revelation of the known (truth) to the illuminated one (knower subject). This truth is either light - immaterial light - or it is likened to light, or due to the activity of some kind of rational light it becomes recognizable to humans. Among the results of illuminative knowledge is the knowledge of the illuminant to the illumined, and the knowledge of the illumined to the illuminant.
خلاصه ماشینی:
ما در این نوشتار، با روش توصیفی-تحلیلی و استنباطی، این مسئله را از دیدگاه اندیشمندان مسلمان پیگیری و بررسی میکنیم که هویت اشراقِ شناختی چیست و چه عناصری در آن نقش دارد؟ پژوهش حاضر با هدف روشنسازی مفهوم اشراقِ شناختی و کشف عناصر دخیل در آن، بر اساس نگرش حکمت اشراق (شیخ اشراق و شارحان و محققان وی) و با بهرهگیری و استشهاد از نقطهنظرات برخی اندیشمندان اسلامی، مانند ابوحامد غزالی، صدرالدین قونوی و عبدالرزاق کاشانی انجام شده و تصریح به افاضه نور و اشراق معرفت در اندیشه و آثار این متفکران، یکی از ملاکهای این بهرهگیری بوده است.
نمونههایی از این تحقیقات عبارت است از: کتابها و آثار عمومی و تخصصی هانری کربن درباره عرفان و فلسفه اسلامی (با عنایت به جنبه اشراقی آن)؛ شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، اثر غلامحسین ابراهیمی دینانی؛ معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی، نوشته حسین ضیایی؛ سهروردی و مکتب اشراق، از مهدی امینرضوی؛ قطبالدین شیرازی و علمالانوار در فلسفه اسلامی، اثر جان والبریج؛ نور در حکمت سهروردی، توسط سیما نوربخش؛ اشراق از نگاه افلاطون و سهروردی، نوشته مهدی قوامصفری و معرفتشناسی شیخ اشراق، اثر مسعود امید.
در حکمت اشراق، نور بودن همه مراتب عالم از جمله نفس، باعث میشود تا ظاهر برای خود و در نتیجه، عالم به ذات خود و نیز ظاهرکننده غیر باشد؛ یعنی عالم به موجودات دیگر و باعث علم موجودات به یکدیگر، البته تا محدودهای که شعاع نوری آن میرسد.