چکیده:
بیان مسئله و هدف پژوهش: قانون مؤثر مجاورت پرگنانز به مثابه یک اصل در نظام ارتباطی بین عناصر بصری و ادراک دیداری مخاطب ارتباط دو سویه ایجاد میکند که موجب تسهیل فرایند ادراک میگردد. اصول پرگنانز هسته مرکزی نظریه ادراک دیداری گشتالت را تشکیل میدهند که برخی از آنها اولین بار در سال 1910م، توسط ماکس ورتهایمر، روانشناس چکتبار، مطرح شدند. اصل مجاورت از جمله اصول و قوانین ادراک دیداری گشتالت عامل مؤثری در کیفیت نسخهآرایی است که سبب همبستگی، تداوم، تعادل، ریتم، تناسب، وحدت و انسجام عناصر بصری میشود. یکی از نسخههایی که قابل تـأمل در حوزه گشتالتشناسی است، سرلوح مذهب قرآنی عصر قاجار از کتابخانه مرکزی تبریز است. در این پژوهش ضمن معرفی قانون مجاورت پرگنانز و سرلوح مذهب قرآنی مذکور به مطالعه عوامل مؤثر در شکلگیری یک اثر متعادل و منسجم بر اساس این اصل پرداخته میشود.
روش/رویکرد پژوهشی: چگونگی نقش و حضور قانون مجاورت در اثر مورد نظر و عملکرد آن در فرایند ادراک دیداری عناصر سرلوح مذکور و همچنین چگونگی ارتباط آن با سایر اصول مطرح در این فرایند از پرسشهای اساسی این تحقیق است. این پژوهش که دادههای آن از طریق منابع کتابخانهای گردآوری شدهاند، به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
یافتهها: میزان حضور این قانون و تأثیر آن در روند فرایند ادراک دیداری در سرلوح مزبور 96 درصد است که شامل چهار نوع قابل تشخیص با فراوانی 30 درصد از نوع نزدیکی لبهها، 24 درصد از نوع تماس، 28 درصد از نوع همپوشانی، 15 درصد از نوع تلفیق. این چهار اصل در موقعیتهای متعدد سرلوح از جمله بخش شرفهها، جدولکشی، تزئینات، آیات قرآن، کتیبهها و قاببندیها به خوبی ساماندهی شدهاند.
نتایج تحقیق: برآیند این تفحص نشان داد: با وجود تراکم بالای تزئینات در اثر مورد نظر، این پژوهش و ساماندهی آنها بر اساس یکی از دو حالت طراز و برجسته شدن در نقوش، اصل مجاورت موجب میشود فرایند ادراک دیداری با سهولت اتفاق افتاده و آزردگی و خستگی بر مخاطب عارض نشود. این مطلب مؤید تعبیر ورتهایمر از قانون پرگنانز مبنی بر خوب بودن سازمانروانی در نتیجه سادگی و شفافی ادراک است که با اصول گشتالت مطرح در این پژوهش و در ذیل آن مجموعه اصل مجاورت و انواع آن است. پرگنانز قوی تحت شرایط حاکم در سرلوح مذکور وجود دارد. نزدیکی عناصر بصری در تماس با یکدیگر و تلفیق انواع نقوش بصری و رنگها در جوار یکدیگر بیشترین همپوشانی منسجم را در ساختار اثر مذکور به وجود آوردهاند که باعث ایجاد ارتباط بصری آرام و صریح در خلال فرایند ادراک است.
Objective: As a principle in the communication system between visual elements and the visual perception of the audience, the effective law of proximity of Pragnanz creates a two-way communication that facilitates the process of perception. Pragnanz principles form the central core of the Gestalt theory of visual perception, some of which were first proposed in 1910 by Max Wertheimer, a Czech psychologist. The principle of proximity, among the principles and laws of Gestalt visual perception, is an effective factor in the quality of design, which causes correlation, continuity, balance, rhythm, proportion, and unity and cohesion of visual elements. One of the copies that can be considered in the field of Gestaltology is the title of the Qajar era gilded Gur'an from the central library of Tabriz. In this research, while introducing the law of proximity of Pragnanz and the above mentioned gilded Gur'an, the effective factors in the formation of a balanced and coherent work based on this principle are studied.Methodology: How the role and presence of the law of proximity in the desired work and its function in the process of visual perception of the elements of the title, as well as how it is related to other principles raised in this process, are the basic questions of this research. This research, the data of which was collected through library sources, was carried out in a descriptive-analytical method.Findings: The presence of this law and its impact on the process of visual perception in the mentioned title is 96 percent, which includes four recognizable types with the following frequencies: 30 percent of the type of proximity to the edges, 24 percent of the contact type, 28 percent of overlapping type, 15 percent of combined type. These four principles are well organized in many positions of the headboard, including the section of the sharfas, table drawing, decorations, verses of the Quran, inscriptions and frames.Conclusion: The result of this investigation showed: Despite the high density of decorations in the target work of this research and their organization based on one of the two modes of style and prominence in the motifs, the principle of proximity causes the process of visual perception to happen and annoyance. And don't let the audience get tired. This article confirms Wertheimer's interpretation of Pragnanz law that psychological organization is good as a result of the simplicity and clarity of perception, which is related to the Gestalt principles presented in this research and under it is the set of proximity principle and its types. A strong Pragnanz is present under the conditions prevailing in the mentioned title. The proximity of visual elements in contact with each other and the combination of various visual motifs and colors next to each other have created the most coherent overlap in the structure of the mentioned work, which creates a calm and clear visual communication during the process of perception.
خلاصه ماشینی:
آنچه که اين پژوهش مد نظر دارد، قانون گروه بندي مجاورت است که در نسخه آرايي قرآن ، به طور اختصاصي در «سرلوح مذهب قرآني عصر قاجار به شماره ثبت ٣٠٨٩» واقع در کتابخانه مرکزي تبريز مورد مطالعه قرار ميگيرد.
اين پژوهش ضمن مطالعه قانون پرگنانز ادراک ديداري گشتالت و آشنايي با نسخه آرايي قرآن مذکور، به واکاوي اصل گروه بندي مجاورت و نحوه عملکرد و ارتباط بصري آن در سرلوح مطالعاتي با رويکرد روان شناختي و ساختارگرايانه ميپردازد.
پيشينه تحقيق با توجه به مطالعات صورت گرفته در زمينه پژوهش حاضر، منابع اختصاصي در اين مورد يافت نشد، اما در حوزه رويکرد مطالعاتي پژوهش که بر اساس قوانين ادراک ديداري پرگنانز و قرآن ها مذهب است ، پژوهش هايي انجام گرديده است که در ادامه ارائه ميشود: - افشار مهاجر و سليمي (١٣٨٨)، در مقاله اي تحت عنوان «کاربرد نظريه گشتالت در صفحه آرايي کتاب هاي درسي»، به بررسي عملکرد پنج قانون در صفحه آرايي پرداخته اند که نتايج تحقيقاتشان نشان داد: برمبناي اصل مشابهت و اصل مجاورت ، سه گروه بندي: مرتبه اي موازي و مادون شرح داده ميشود که در صفحه آرايي کتب هاي درسي کاربرد دارند.
برآيند تحقيقشان نشان داد: تحليل عناصر به کار رفته در سرلوح اين قرآن نفيس و مطالعه ساختار بصري و نقش مايه هاي آن بر اساس قانون شکل و زمينه گشتالت ميزان صلابت و استحکام ترکيب بندي آن را مشخص ميکند.