چکیده:
شعر آشورایی در منطقهی سیستان بخش مهمی از ادبیات و فرهنگ دینی این سرزمین را شامل میشود. حادثهی غمبار عاشورا، عواطف و احساسات شاعران خوش ذوق و خوش قریحهی این منطقه را چنان تحت تاثیر قرار داده که در قالب سوگنامه هایی عقدهی دل گشودهاند و در رثای سرور و سالار شهیدان و یاران فداکارش نوحه سر دادهاند. این اشعار که غالبا به وسیلهی شاعرانی گمنام یا کم سواد سروده شده، از نظر هنری و زیباییشناسی مخصوصا وزن و قافیه جالب توجه است.
لذا در این نوشتار که به شیوهی توصیفی – تحلیلی بر روی نوحهها و اشعار عاشورایی منطقهی سیستان صورت گرفته، تلاش میشود که شعر عاشورایی این بخش از سرزمین اسلامیمان از لحاظ عاطفه، وزن و قالب مورد بررسی قرار گیرد. این اشعار هر چند از نظر قالب و وزن تابع شعر سنتی فارسی است، امّا ابداعات و ابتکاراتی هم در زمینهی قالب و هم در زمینهی وزن در آنها به چشم میخورد که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
به نظر میرسد که چنین اشعاری فقط به سرزمین سیستان اختصاص نداشته و احتمالاً در جاهای دیگر و دربین اقوام دیگر این مرز و بوم هم معمول و رایج باشد گونهی غیر رسمی آن مخصوصاً اشعاری که به گویش سیستانی سروده شده به این منطقه اختصاص دارد که خود باز از حیث ساختار قالب و وزن قابل تقسیم به انواع متعدد و گوناگونی است.
(محدثی، 1384: 44) به عنوان مثال شعر زیر از این گونه است: میان آب دریا سوختم من چو قرص آفتاب افروختم من نگاهم چون به موج آب افتاد نگه بر عکس اصغر دوختم من «سازگار، 1389، 333» همان گونه که ذکر شده این گونه از اشعار را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: شعرهایی که در قالبهای سنتی سروده شده امّا شاعر تغییراتی را در قالب و وزن ایجاد کرده است.
الف-در شعرهای سنتی، بخش مهّم این اشعار سروده هایی است که شاعر در آنها به تناسب فضای شعر در آن تغییراتی را در وزن و قالب روا داشته است.
ج-بحر طویل: شعری است که هر مصراع آن از تکرار نامحدود پایههای کمی «فعلاتن یا مفاعیلن» ساخته میشود «سابقهی بحر طویل از شعر فارسی چندان روشن نیست و نمونه هایی که در دست است، بیشتر از آثار ادب عامه مردم است و یا از شاعران متأخری که تحت تأثیر ادبیات عامیانه بودهاند» (شفیعی کدکنی، 1389: 502) در قسمت الف، چنانکه مشاهده میشود، قالب شعر «ابوالفضل دلاور،تویی وارث حیدر » به صورت ترجیع بند است امّا با ترجیع بند، تفاوتهایی دارد .