چکیده:
کتاب تذکرةالاولیاء، اثر عطّار نیشابوری، سرگذشت نود و هفت تن از اولیّاء و مشایخ تصوّف، به عنوان شاهکار ادب عرفانی، در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم تالیف شده است. هدف این پژوهش، بررسی سبکشناسی این اثر تعلیمی در توصیف و تفسیر مباحث عرفانی، اخلاقی و اجتماعی است که برای شناخت ویژگیهای برجستة کتاب، جنبههای زبانی، ادبی و فکری آنها مورد بررسی و تحلیل قرارگرفتهاند. روش تحقیق در این مقاله به صورت توصیفی و تحلیلی است. یافتهها و نتیجهگیری: میتوان چنین بیان کرد که، عطّار هم در شیوه آموزش مفاهیم تربیتی و هم در سبک بیان، دارای ویژگیهای خاصّی است. عطّار در بخش اوّل و در قسمت ذکر و معرّقی عارفان با استفاده از ترکیبهای وصفی، تصویرسازیهای هنری ایجاد کرده و با به کار بردن کلمات عربی در اوزان مختلف، واجآرایی، کلمات همآوا و هموزن بهاصطلاح سجع، نثر مقدّمه را مسجّع، موزون و متمایل به فنی ساخته است. در بخش دوّم، بعد از ذکر و توصیف صفات عارف، نقلقولهای مستقیم و غیرمستقیم از دیگران به شناساندن احوال و تفسیر اقوال آن عارف پرداخته است و سوالاتی در موضوعات مختلف، از جمله عرفانی، اخلاقی و اجتماعی مطرح کرده است. در بخش سوّم، جواب سوالات، با تمثیلات، تلمیحات و حکایات بهطور مفصّل بیانشده است. تنوّع در سطح زبانی بیشتر دیده میشود، مثل کوتاهی جملهها و انواع حذفها و جملههای شرطی...، در سطح ادبی هم از آرایههای ساده مثل تشبیه حسّی به حسّی، مراعات نظیر و... زیاد فراتر نمیرود. در سطح فکری، به بیان مسائل دینی و توصیف احوال عارفان و تحلیل مفاهیم عرفانی، اخلاقی و اجتماعی عرفا ازجمله: معرفت، یقین، سخاوت و خدمت به خلق و... میپردازد.
کلید واژهها:
خلاصه ماشینی:
عطّار در بخش اوّل و در قسمت ذکر و معرّقی عارفان با استفاده از ترکیبهای وصفی، تصویرسازیهای هنری ایجاد کرده و با به کار بردن کلمات عربی در اوزان مختلف، واجآرایی، کلمات همآوا و هموزن بهاصطلاح سجع، نثر مقدّمه را مسجّع، موزون و متمایل به فنی ساخته است.
عطّار در این کتاب، هر بخش را یک ذکر (یاد) مینامد؛ و بعد شروع میکند به تعریف مفاهیم با نقل قولها از زبان عارفان، به شیوه گفتگو (سؤال و جواب) (گفتم و گفت) که در چنین عبارتهایی به قول خانلری «مقصود جمله، ذکر خبر است نه معرّفی فاعل».
(عبادیان، 1372: 7) 1-3- پیشینة تحقیق: کتاب تذکرۀالاولیاء به دلیل جایگاه برجستهاش در میان متون عرفانی، همواره موضوع پژوهش و بحث متفکران بوده است نکتۀ موردتوجه، در مورد پژوهشهاي زیر این است که در هیچکدام از آنها بهتفصیل، تحقیقی مستقل از شیوههای گفتگو و بررسی آنها در سه سطح زبانی، ادبی و فکری، تاکنون به چاپ نرسیدهاست؛ امّا از میان چند نمونه، کار همسو و مشابه با این تحقیق میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1- احمدی، (1379) در کتاب «چهار گزارش از تذکرۀ الاولیاء عطّار» به ساختارهای زبانشناسی، دلالتها و ویژگیهای سبکی آن پرداخته است.
(همان: 84) در این سه شیوه پاسخگویی و آموزش در توصیف و توضیح مباحث عرفانی و احوال و اقوال عارفان بزرگ که در بالا ذکر شده بررسی ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری آنها نیز حائز اهمّیّت است.
». (همان: 441) به کار بردن (به) در معنی (برای) مثال: - و گفت: «هرکه در دل، اندیشة دنیا و آخرت دارد، حرام است او را مجلس ما».