چکیده:
این پژوهش درصدد تدوین الگوی مفهومی «اضطراب» براساس منابع اسلامی به روش کیفی «تحلیل محتوا» است. بدین منظور، ابتدا تعریف «اضطراب» در روان شناسی بررسی و براساس آن تعداد 12 مفهوم مرتبط با اضطراب از منابع اسلامی استخراج شد. نتایج حاصل از بررسی روایی در این مرحله، به حذف یک مفهوم و باقی ماندن یازده مفهوم دیگر منجر گردید. سپس براساس داده ها، چهار مولفه و یازده عامل برای اضطراب در منابع اسلامی شناسایی گردیدند. مولفه ها و عوامل توسط هشت کارشناس عرصه دین اسلام و روان شناسی ارزیابی و با استفاده از شاخص «روایی محتوایی» (CVI) تحلیل شدند. همه مولفه ها و عوامل توسط کارشناسان تایید گردیدند. تبیین روابط بین مولفه ها با استفاده از آیات و روایات نشان داد مولفه شناختی نقش ایجاد گری در اضطراب دارد و مولفه هیجانی موجب بروز مولفه بدنی و رفتاری می شود. همچنین یافته ها نشان دادند عوامل اضطراب با یکدیگر در ارتباط بوده، ضعف ایمان و دنیاگرایی از اساسی ترین عوامل اضطراب به حساب می آیند.
This research tries to develop the conceptual model of "anxiety" based on Islamic sources using the qualitative method of "content analysis". Thus, we first studied the definition of "anxiety" in psychology and extracted 12 concepts relating to anxiety from Islamic sources. Studying the validity of these concepts at this stage, we removed one concept and kept the remaining eleven concepts. Then we identified four components and eleven factors of anxiety in Islamic sources based on the data. We evaluated the components and factors with the help of eight experts of Islamic religion and psychology and analyzed them using the "content validity" index (CVI). The experts approved all components and factors. Explaining the relationship between the components, using Qur‘anic verses and Islamic narrations, indicates that the cognitive component plays a role in creating anxiety and the emotional component causes physical and behavioral component to appear. Another outcome of this research is that the factors of anxiety are related to each other; and weak faith and worldliness are the most important factors of anxiety.
خلاصه ماشینی:
مقدمه اضطراب (anxiety) هيجاني است که با ترس (fear) مبهم، احساس ناايمني و نشانههاي بدني تنش ناشي از پيشبيني خطر محتمل مشخص ميشود (واندن باس، 2015، ص 66) و هر فردی آن را در برخی از موقعيتهاي زندگي خود تجربه ميکند (راجرز و همکاران، 2020، ص 77).
3. يافتههاي پژوهش به منظور دستيابي به «الگوی مفهومي اضطراب براساس منابع اسلامي»، ابتدا با توجه به تعريف «اضطراب» در روانشناسي که عبارت است از احساس ناآرامي يا نگراني در اين باره که اتفاق بدي در شرف وقوع است و متمرکز بر ترس احتمالي از خطر (کلمن، 2015، ص 70) و همراه با اجتناب از نشانهها و موقعيتهاي تهديد است (کلارک و بک، 2010، ص 16)، مفاهيم مرتبط با «اضطراب» از منابع اسلامي استخراج شد.
بر اين اساس، با بررسي کتابهاي لغوي و اصطلاحي ذیربط از منابع اسلامي، تعداد دوازده مفهوم مرتبط با «اضطراب»، شامل نه مفهوم موافق (خوف، وجل، فزع، قلق، رعب، رهب، خشي، شفق و ضنک) و سه مفهوم مخالف (امن، سکينه و اطمينان) به دست آمد که در جدول (1) به اجمال به آنها اشاره شده است: جدول ۱: مفاهيم اسلامي مرتبط با اضطراب مفهوم, تعريف, خصوصيت/ تمايز خوف, تشويش باطني به سبب پيشبيني ضرري در آينده يا اکنون که امنيت و آرامش را از بين ميبرد (مصطفوي، 1430ق، ج 3، ص161).