چکیده:
تدوین فرهنگ تاریخی عروض شعر فارسی به نحوی که بتوان زمان آغاز به کار رفتن یک وزن و سپس میزان کاربرد آن در ادوار بعدی و تعیین بسامد و ترسیم فراز و نشیب موجود در تداول هر یک از اوزان عروضی را به دقت تمام تعیین کرد، امروزه خصوصا با توجه به وجود چاپهای منقح از دواوین و منظومههای شعر فارسی، امری بسیار ضروری و مفید به نظر میرسد؛ خاصه از آن جهت که جای چنین فرهنگی ـ البته با ویژگیهای مذکور فوق ـ در حوزه پژوهشها و منابع موجود خالی است. بدیهی است اولین قدم در راه تدوین چنین فرهنگی، بررسی یک یک دیوانهای شعر فارسی موجود و استخراج نتایج آن به عنوان مواد و عناصر اولیه و اساسی مورد نیاز است. این مقاله، پاسخی است به این نیاز ضروری که در آن دیوان اشعار طبیب اصفهانی را از جهت ردیف، قافیه و اوزان عروضی بررسی کردهایم. روشی که برای این کار مد نظر است، روش توصیفی ـ تحلیلی است. طبیب در اشعار خود 9 بحر از بحور عروضی استفاده کردهاست که در این میان بحر هزج بسامد بالایی دارد. اکثر اشعار وی در قالب مثمّن و دارای قافیه اسمی هستند. در قصاید و غزلیات طبیب حروف روی «ن» و «ر» بیشتر بکار رفتهاند. بسامد استفاده از ردیف و اشعار مردف در غزلیات شاعر زیاد است ولی در قصاید علاقه چندانی به این امر نشان ندادهاست. در موسیقی کناری، استفاده میرزا عبدالباقی از کلمات خوش آهنگ و مصوّت بلند در قافیه باعث زیبایی و گوشنوازی اشعار وی شدهاست.
خلاصه ماشینی:
بررسی آماری ردیف، قافیه و اوزان عروضی اشعار طبیب اصفهانی دکتر رحیم سلامتآذر 1 چکيده تدوين فرهنگ تاريخي عروض شعر فارسي به نحوي که بتوان زمان آغاز به کار رفتن يک وزن و سپس ميزان کاربرد آن در ادوار بعدي و تعيين بسامد و ترسيم فراز و نشيب موجود در تداول هر يک از اوزان عروضي را به دقت تمام تعيين کرد، امروزه خصوصاً با توجه به وجود چاپهاي منقح از دواوين و منظومههاي شعر فارسي، امري بسيار ضروري و مفيد به نظر ميرسد؛ خاصه از آن جهت که جاي چنين فرهنگي ـ البته با ويژگيهاي مذکور فوق ـ در حوزه پژوهشها و منابع موجود خالي است.
بسامد و بکارگيري بحور و اوزان شعري غزليات طبیب اصفهانی به شرح ذيل است: 1- بحر هزج مثمّن سالم (مفاعيلن مفاعيلن مفاعيلن مفاعيلن) در اين وزن 20 غزل سروده شده است که عنوان و صفحه غزلها عبارتند از: چراغ روشنایی/62، بازار محبت/62، گل حسرت 64، جوش گریه/ 65، مهر گردون/ 85، بانگ جرس/ 90، حیرانی/ 91، عندلیب خسته/ 96، زخم گل/ 97، بیابان قیامت/ 99، گریه دلتنگی/ 99، خاک راه/ 101، آغوش خزان/ 105، مشعل محفل/ 106، خلوت شب/ 107، شوخ پریزاد/ 108، وصل و هجر/ 109، احوال پریشان/ 114، عشق شیرین 119، چشم شبنم/ 121.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان: 102) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان: 116) 17- بحر متقارب مثمن سالم (فعولن فعولن فعولن فعولن) در اين وزن 3 غزل: دامان محمل/ 78، فیض گدایی/ 93، غم طبیب/ 93 سروده شده است.
نگاهي به بحور و اوزان شعري قصايد و غزليات طبیب اصفهانی حاکي از اين است که ايشان در سرودن قصايد خود 80/30% از بحر رمل، 80/30% از بحر خفیف، 40/15% از بحر مُجتث، 40/15% از بحر هزج و 60/7% از بحر متقارب استفاده کردهاست.