چکیده:
هدف پژوهش، بررسی ابعاد تربیتی حماسه و واکاوی این ابعاد در سیره و مکتب تربیتی شهید سلیمانی است. دراین چارچوب تلاش شد با بررسی، تبیین و تحلیل وصیت نامه شهید سلیمانی، بیانات مقام معظم رهبری و سخنان افراد شاخص و هم رزم شهید با روش تفسیری تحلیلی به این سوال اصلی پاسخ داده شود که سیره شهید سلیمانی تا چه حد ملاکهای تربیت حماسی را پوشش و توصیف میکند. تربیت حماسی جایگاه و منزلت کلیدی در ابعاد و سطوح فرهنگی ارزشی مکتب و جهان بینی اسلامی ایرانی داشت و دارد. برخی افراد متنفذ و کاریزماتیک، از جمله شهید سلیمانی نقش مهمی در بازتولید این مسیله در برهههای زمانی مختلف جامعه داشتهاند. یافتههای پژوهش به دو بخش قابل تفکیک است؛ در بخش اول با مطالعه آثار حماسی ملی و آموزههای اسلام شیعی نگارش شده، ابعاد تربیت حماسی و زیرمحورهای آن (ولایت مداری، غیرت، شجاعت، فتوت و جوان مردی، جهاد، ایثار و ازخودگذشتگی، احسان و نوع دوستی، عدالت خواهی و ظلم ستیزی و...) کشف و تحلیل شد. در قسمت دوم تلاش شد این موارد با تکیه بر مکتب، سیره، کنش و رفتار شهید سلیمانی پیاده شود. باید گفت که در بافت و ساخت تربیتی اجتماعی جامعه، شهید سلیمانی مصداق بارزی در تحقق تربیت حماسی در ایران پس از انقلاب داشته است. مصداق عینی آن را در مشارکت گسترده مردم در مراسم تشیع، خاک سپاری آن در مناطق مختلف کشور و پس از شهادت در قالب فرهنگ سازی این مکتب برای نسلهای جدید میتوان مشاهده کرد.
خلاصه ماشینی:
در اين ميان يکي از شخصيتهاي حماسي که در اين دوره از زمان ميتواند الگويي مناسب براي استخراج دلالتهايي براي تربيت حماسي مورد کاوش و بررسي قرار گيرد، شهيد حاج قاسم سليماني است که در رفتار و کردار وي تمام مؤلفههاي حماسي مطلوب موج ميزنند و حماسة وي را حماسهاي متعالي و معرفتي ميسازد، که آن را از حماسههاي مزاجي جدا ميسازد؛ زيرا شجاعت که رکن اصلي حماسه است، در پرتو شخصيت وي معرفتي و متعالي است، نه مزاجي که فاقد ارزش است؛ زيرا شجاعت مزاجي فرد از نظر ساختار رواني و شخصيتي؛ فقط شجاع، بيباک، جسور، متهور، جنگجو و ماجراجو، معترض و مبارز است؛ درواقع تا زماني که شجاعت در پرتو عوامل معرفتي و تربيتي قرار نگيرد، نهتنها ارزشي ندارد؛ بلکه در بسياري از موارد موجب انحرافات فراوان همچون جنگهاي بيارزش که حاصل شجاعت و جسارت و تهورهاي غيرعقلاني و غيراخلاقي ميشود (جمعي از نويسندگان، 1400، ص 45)؛ و بدينجهت است که شهيد والامقام سردار دلها الگويي شايسته و راستين براي تربيت حماسي متعالي محسوب ميشود؛ زيرا شجاعتش معرفتي، غيرتش ممدوح، مبارزهاش ظلمستيزي و جهادش در راه خداست و اينچنين است که تربيت برگرفته از سيرة وي تربيت حماسي متعالي است.
تربيت حماسي تربيت بهعنوان يکي از مفاهيم علوم انساني، ماهيت و محتوايي تفسيري و چندبعدي دارد و تعاريف فلسفي، جامعهشناختي، روانشناختي و سياسي مختلفي از آن ارائه شده است؛ اما قريب بهاتفاق بر اين امر متفقالقولاند که تربيت همانا مجموعه تدابير و روشهايي است که براي به فعليت درآوردن و شکوفا ساختن استعدادهاي انسان در زندگي اجتماعي و فردي آنها بهکار بسته ميشود (موسوي، 1398)؛ و حماسه نيز به معناي دلاوري، دليري، شجاعت و شدت و سختي در کار آمده و آن را واژهاي با ريشۀ عربي دانستهاند (دهخدا، 1389، ذيل واژۀ حماسه).