چکیده:
از زمانهای بسیار کهن ایزد مهر مورد پرستش اقوام آریایی بود. صفات منحصربهفردی که برای این ایزد برشمردهاند؛ مانند، دوستی، نور، فروغ، خورشید، عهد و میثاق، وی را خدایی خاص و محبوب برای پرستش قرار داده است. در تاریخ اسطورههای ایرانی نیز نقشآفرینی در پیروزی فریدون بر ضحاک در هفتمینماه سال و یا آغاز پادشاهی وی را در ماه مهر میتوان پیدا کرد. مهر خدایی آرامبخش، نیکخواه و پشتیبان اعمال و مناسبات شرافتمندانه بوده و برخلاف خدای ورونه که دهشتناک و خشن معرفی شده است، دشمن خشونت و تندی است. مهر ایرانی نیز همان مفاهیم لطف و مهربانی مهر هندی را دربردارد. نام او همواره با مظاهر آسمانی چون خورشید و ستارگان و ماه پیوند خورده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر دادههای منابع کتابخانهای به رشتۀ تحریر درآمده است. یافتههای پژوهش حاکی از این است که ایزد مهر در میان قوم آریاییهای باستان بهعنوان خدای بزرگ عهد و پیمان و فروغ روشنایی خورشید از منزلت و مقام سترگی برخوردار بود؛ بهطوریکه جایگاه والای این ایزد پس از مهاجرت آنان به هند و ایران در کنار سایر خدایان حفظ گردید. در منابع ودایی ایزد مهر دارای صفات و کارکردهای منحصربهفردی است که این ویژگیهای در مراتب و اشکال دیگری در منابع زرتشتی نمود یافته است و جایگاه ویژهای را برای وی در سلسلههای هخامنشی تا ساسانیان ترسیم کرده است. نماد مهر در هنر اسلامی بهخصوص در نگارگری اسلامی نیز تداوم یافته است.اهداف پژوهش:بررسی نقش ایزد مهر در ایران باستان.بررسی جایگاه ایزد مهر نگارههای دورۀ اسلامی.سؤالات پژوهش:جایگاه ایزدمهر در سلسلههای هخامنشی تا ساسانیان چگونه بوده است؟انعکاس جایگاه ایزدمهر بر نگارههای اسلامی چگونه است؟