چکیده:
از عصر صفویه، جایگاه مذهبی- عمرانی ممتاز آستان قدس رضوی عملکرد سیاسی تاثیرگزار آن را به دنبال داشت. با فروپاشی حکومت صفویه، حاکمان کرسی ایالاتی همچون خراسان تضعیف و برکنار شدند و مقدمات خودمختاری بزرگان شهری ازجمله متولی سرکار فیض آثار مهیا شد. بر این مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: آستان قدس رضوی چه جایگاهی در دوره افشاریه داشت؟ برای پاسخگویی، به این برآورد میرسیم که در دوره افشاریه، آشوب و ناامنی اجتماعی فراگیر از یکسو موجب مصادره اموال سرکار فیض آثار توسط مدعیان سلطنت و از سوی دیگر سبب طلب استغاثه طبقات مختلف جامعه حتی فرمانروایان در قالب زیارت، سکونت، تدفین و اقدامات عمرانی را فراهم آورد. پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمعآوری دادههای کتابخانهای از منابع دستاول تاریخی پس از توصیف و طبقهبندی جنبههای گوناگون جایگاه آستان قدس رضوی به تحلیل و تفسیر این ویژگیها و تاثیرات مختلف سیاسی- اجتماعی آن میپردازد.
From the Safavid era, the privileged religious-civil status of Astan Quds Razavi was followed by its influential political performance. With the collapse of the Safavid rule, the rulers of the provinces such as Khorasan were weakened and removed, and the preparations for the autonomy of the city elders including the trustee of Sarkar Feyz Asar were made. the present research, thus aimed to respond to this question: What was the position of Astan Quds Razavi in the Afshari period? To answer this question this study was performed that in the Afsharid period, chaos and widespread social insecurity Provided on the one hand caused the confiscation of the property of Sarkar Feyz Asar by the claimants of the monarchy and on the other hand caused the help of different classes of society even rulers in the form of pilgrimage, residence, burial and civil works. The present study used the method of historical research and the method of collecting library data from historical sources after describing and classifying the various aspects of the Astan Quds Razavi status to analyze and interprets these features and its various socio-political effects.
خلاصه ماشینی:
اهداف ،ضرورت وروشتحقيق در ايــن پژوهــش ، تــلاش مي شــود جنبه هــاي مختلــف و تأثيرگــذار پيونــد معنــوي آســتان قـدس رضـوي بـا طبقات مختلـف جامعـه دورٔە افشـاريه در شـکل هاي مختلـف زيارت ، سـکونت ، تدفيــن و اقدامــات عمرانــي بررســي شــود؛ بــر ايــن اســاس ، پرســش مذکــور مطــرح مي شــود: جايــگاه آســتان قــدس رضــوي در دورٔە افشــاريه بــه چــه ســان بــود؟ بــا وجــود تــلاش نادرشــاه افشـار بـراي سـيطره بـر طبقـات مذهبـي جامعـه و ضبـط اوقـاف ، پيونـد معنـوي بـا بـارگاه امـام رضـا (علیه السلام) و تـلاش بـراي کسـب مشـروعيت سياسـي مذهبـي لازم ، موجـب شـد تـا آسـتان قـدس رضـوي جايـگاه ممتـازي در زمينـۀ سياسـي ، مذهبـي و اقدامـات عمرانـي در دورٔە سـلطنت وي و جانشـينانش ايفـا کنـد.
حميــده شــهيدي در پژوهــش «دارالشــفاء آســتان قــدس رضــوي در دورٔە صفويــه » معتقــد اســت در دورٔە افشــاريه ، دارالشــفاء به عنـوان يکـي از بيوتـات آسـتان قـدس رضـوي مسـتقل از شـربت خانـه شـد(طلايي ، ۱۳۸۷: ۷۳) نگارنـدٔە کتـاب «تاريـخ نقاره خانـه رضـوي » معتقـد اسـت کـه ضبـط موقوفـات آسـتان قدس رضــوي و درآمدهــاي حاصــل از آن توســط نــادر موجــب حــذف بعضــي از مشــاغل و در نتيجــه کوچـک شـدن تشـکيلات اداري آسـتان قـدس شـد؛ ولـي بـه گواهـي اسـناد، نقاره خانـه نه تنهـا کوچک تـر نشـد، بلکه منسـجم تر هـم شـد(فاطمي مقـدم ، ۱۳۹۷: ۳۲-۳۳) در کتاب «سالشـمار وقايـع مشـهد در قرن هـاي پنجـم تـا سـيزدهم » بـه صورتـي گـذرا بـه زرانـدود شـدن منـاره ايـوان عباسـي و وقـف قنديـل و قفـل مرصـع توسـط نادرشـاه ، ميرشـمس الديـن محمـد و داود ميـرزا متوليـان آسـتانه ، زيـارت احمدشـاه درانـي و مصـادره امـوال سـرکار فيـض آثـار ۱ توسـط فرزنـدان شـاهرخ شـاه اشـاره شـده اسـت (مدرس رضوي ، ۱۳۷۸: ۱٤۳، ۱٤٤، ۱٥۷، ۱۷۹-۱۸۰ و ۱۹۰- ١.