چکیده:
دین از واژگان پرکاربرد در قرآن کریم است و اندیشمندان اسلامی از منظرهای مختلف به بررسی مفهومی آن پرداختهاند. با اینحال، کاربردهای متنوع و مختلف آن در قرآن کریم و مشکل روششناختی تلاشهای گذشته سبب شده که همچنان در ابهام باقی بماند. بنابراین بررسی معنایی آن با استفاده از روشهای نوین تحلیل معنا ضروری مینماید.
معناشناسی به بررسی مولفهها و حوزهی معنایی واژگان کلیدی قرآن کریم از طریق شناسایی روابط معنایی و جایگاه هریک در شبکههای معنایی متن جدا از پیشداوریها و تلقیهای بیرونی میپردازد که روش کارآمد و معتبری در این نوع مطالعه به شمار میرود. از اینرو پژوهش حاضر با تکیه بر خود آیات و بر مبنای روش معناشناسی درزمانی و همزمانی با تعیین حوزههای معنایی و در چارچوب روابط معنایی نظیر؛ شمول معنایی، تقابل، همنشینی و جانشینی، به تحلیل معناشناختی این واژه در قرآن کریم پرداخته است. در پی این تحلیل معناشناختی و ترسیم دو حوزه معنایی «این جهانی» و «آخرتی» برای واژه دین در قرآن کریم، مولفههای معنایی واژه مشخص شده و بر مبنای آن، تعریف اساسی این واژه در قرآن کریم ارائه شده است.
The word “religion” (Din) is one of the most commonly used terms in the Holy Qur’an, and Islamic scholars have studied its concept from various perspectives. However, its diverse and varied uses in the Qur’an and the methodological problems of previous endeavors have caused it to remain ambiguous. Therefore, it is necessary to examine its meaning using modern methods of semantic analysis. Semantics examines the components and semantic domains of key words in the Qur’an by identifying semantic relationships and their positions in semantic networks of the text, independent of external biases, perceptions, and interpretations. This method is considered effective and valid in this type of study. Based on this approach, this study analyzes the semantic meaning of the term "religion" in the Qur’an by relying on the verses themselves and using a synchronic/diachronic semantic analysis method that determines semantic domains within a framework of semantic relationships such as hyponymy, opposition, collocation and substitution. After this semantic analysis and the delineation of two semantic domains of "worldly" and "the afterlife" for the term "religion" in the Qur’an, its semantic components are identified, leading to a basic definition of this term in the Holy Qur’an.
خلاصه ماشینی:
به طوريکه تعابير گوناگون مفسران و لغت شناسان قرآني، اين سؤال را در ذهن ايجاد ميکند که حقيقتاً معناي واقعي دين در قرآن کريم چيست ؟ و با وجود اختلاف مفسران درباره ي معناي قرآني اين واژه و وجوه گوناگوني که هريک از آنان بيان کرده اند، دست يابي به معناي واقعي اين واژه چگونه ممکن است ؟ براي نيل به پاسخ اين قبيل پرسش ها، سعي بر آن است تا به دور از پيش داوريها و نظرات ديگران ، خود را مخاطب مستقيم آيات قرآن کريم قرار داده و بر اساس روش معناشناسي ، با توجه به سير تطور معناي دين در طول تاريخ تا زمان نزول قرآن کريم و نيز دقت در کاربردهاي قرآني و با تعيين حوزه هاي معنايي و روابط معنايي، گستره ي معنايي اين واژه و معناي دقيق آن ، در قرآن کريم به دست آيد.
بنابراين هر زمان در قرآن کريم درباره ي اسلام امت هاي گذشته سخن به ميان آمده ، منظور، اسلام به معناي «اسم جنس » بوده که مطلق انقياد و تسليم است و به اين معنا، دين حضرت ابراهيم (عليه السلام ) و همه ي انبياء الهي، اسلام است .
ماده ي «رشد» در قرآن کريم ١٩ مرتبه به صورت هاي فعلي و اسمي به کار رفته که آيه ي ٢٥٦ سوره ي «بقره » نمونه اي است که اين واژه در حوزه ي معنايي دين و با نقيض خود واژه ي «غي» همراه شده و به صراحت ، اکراه بر پذيرش دين را نفي نموده و علت آن را تمايز روشن راه هدايت از راه گمراهي شمرده است .