چکیده:
این مقاله برای اثبات صحت انتساب کتاب کفایه الأثر به خزاز قمی است که برای این هدف مراحلی را پیموده است. اول اینکه آیا در کتابهای تراجم که تقریباً هم دوره با مؤلّف بوده نامی از او برده شده است یا نه؟ دوم اینکه تراجم نویسان نام این کتاب را برای او ذکر کردهاند یا نه؟ و سوم آنکه کتابی که امروز در دست ماست آیا همان کتابی است که در قرون اولیه بوده است یا نه؟ در مورد نکته سوم لازم است روایات کتاب موجود را با روایات کتب ماقبل مطابقت شود تا به نوعی از «این همانی» در نقل روایات دست یافت، بدین معنی که نقل روایات در طول قرون دستخوش تغییر و تبدیل نشده باشد. چنانچه احادیث این کتب در حدّ معناداری مطابقت داشته و انتساب کتاب به مؤلّفش نیز توسط مؤلّفان بعدی تأیید و تکرار شده باشد، میتوان انتساب کتاب مورد نظر را به مؤلّفش صحیح دانست. بر اساس یافتههای این مقاله؛ اولاً صاحبان تراجم از مؤلف کتاب یعنی علی بن محمد بن علی خزاز قمی نام بردهاند. ثانیاً با اینکه از کتاب او تا قرن ششم نامی نبردهاند، اما قرائنی بر این مطلب شهادت میدهد. ثالثاً پس از بررسی روایات کتاب با نقلهای آن در کتب بعدی معلوم شد که «این همانی» در مورد روایات آن با درصد بالایی محقق شده است. در نتیجه میتوان چنین بیان نمود که انتساب کتاب کفایه الاثر به علی بن محمد بن علی خزّاز قمی رازی، عالم حدیثی قرن چهارم با درصد بسیار بالایی صحیح میباشد.
خلاصه ماشینی:
اول اینکه آیا در کتابهای تراجم که تقریباً هم دوره با مؤلّف بوده نامی از او برده شده است یا نه؟ دوم اینکه تراجم نویسان نام این کتاب را برای او ذکر کردهاند یا نه؟ و سوم آنکه کتابی که امروز در دست ماست آیا همان کتابی است که در قرون اولیه بوده است یا نه؟ در مورد نکته سوم لازم است روایات کتاب موجود را با روایات کتب ماقبل مطابقت شود تا به نوعی از «این همانی» در نقل روایات دست یافت، بدین معنی که نقل روایات در طول قرون دستخوش تغییر و تبدیل نشده باشد.
به جهت اثبات انتساب کتاب به مؤلّف آن، در این مقاله بررسی شده است که: اولاً صاحبان تراجم مانند نجاشی و شیخ طوسی، علی بن محمد بن علی خزاز قمی را از عالمان موثق دوره خود دانستهاند.
(همان: ۲۷) 3) مناقب: و مثل أبي سعيد الخدري روى عنه عطية العوني و أبو هارون العبدي و سعيد بن المسيب و أبو الصديق الناجي (مقایسه با: خزاز: 34) تمامی سندهایی که ابن شهرآشوب از کفایة الاثر نقل کرده است در همین منبع آمده است، لذا از تکرار منبع خودداری مینماییم.
وی همچنین از کتاب «الاحکام الشرعیة» چهار حدیث روایت کرده است که آنها را نیز در اینجا میآوریم تا در دسترس بودن این کتاب برای ابن شهرآشوب را روشنتر نماییم: 1) و في الأحكام الشّرعيّة عن الخزّاز القمّيّ أنّ عليّاً كان في مسجد الكوفة فمرّ به عبد اللّه بن قفلٍ التّيميّ و معه درع طلحة أخذت غلولًا يوم البصرة فقال ؟ع؟ هذه...
(بیاضی، ۱۳۸۴: ۲/۱۱۵؛ مقایسه شود با خزاز، ۱۴۰۱: ۹۷) 6) الصراط المستقيم: و أسند علي بن محمد إلى أبي أمامة قول النبي ص الأئمة بعدي اثنا عشر كلهم من قريش تسعة من صلب الحسين و المهدي منهم.