چکیده:
از قرن چهارم تا هشتم هجری قمری در خطّۀ فارس هشت پیرنامه به زبان فارسی و عربی تألیف، ترجمه و یا گزیده شده است که عبارتاند از: سیرت ابن خفیف، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، انوارالمرشدیه فی اسرار الصمدیه، بدایة احوال الحلاج و نهایته، اخبار حلّاج، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، تحفة اهل العرفان، روح الجنان فی سیرة الشیخ روزبهان. در این مقاله کوشش شده تا ویژگیها، تأثیرگذاریها و تأثیرپذیریهای مؤلفان و سیر تحوّل این آثار بررسی شود. با توجه به وجود شباهتهای فراوان آثاری که پس از سیرت ابن خفیف نگاشته شدهاند و نسبتدادن شجرة خرقة بیشتر پیران مذکور به ابن خفیف احتمال بسیار وجود دارد که مقاماتنویسان متأخر از نگاشتۀ ابوالحسن دیلمی دربارۀ شیخ کبیر شیراز تأثیر پذیرفته باشند. تغییر مخاطب در شیوۀ نگارش این نویسندگان مؤثر بوده است؛ عربیگویی و شیوۀ نگارش عالمانۀ مؤلفان آثاری چون سیرت ابن خفیف و فردوس المرشدیه در معرفی شخصیت والای پیران بیانگر وجود مخاطبان خاص و اهل علم برای این آثار است و سستبودن کلام نویسندگان پیرنامههای روزبهان و درج کراماتی مادی با اهدافی نهچندان متعالی نشان میدهد هدف این نویسندگان قدرتمند جلوهدادن روزبهان برای مخاطبان عام و بهنوعی بهرهوری برای خود است.
From the 4th to the 8th century A.H. in the Fars Region, eight manuscripts were written, translated, or selected in Persian and Arabic. Due to the many similarities between these works, after Sirat ibn Khafif it is very likely that the later writers were influenced by Abu al-Hassan Dailami's writings on Sheikh Kabir Shiraz ibn Khafif. Arabic and the scholarly writing style of the authors of works such as the Sirat of ibn Khafif and Firdows Al-Morshedieh in introducing the great personality of the mystics show the existence of special audiences and scholars for these works and the weakness of style and the inclusion of material miracles (Karamat) of Roozbihan's hagiographies represent the purpose of these writers that is to make Roozbihan stand out to the general public and to a kind of productivity for themselves. It may be concluded that with the spread of Sufism over time, the specific audience of these works became the general audience, and as a result, the change of the audience was effective in the way the authors wrote these works. Also, the writers of these hagiographies, who have usually been among the children or grandchildren of the sheikh, have tried to gain a place and rank for themselves by exaggerating the sheikh's honors and finding high credit for him.
خلاصه ماشینی:
جريان شناسي پيرنامه هاي سرزمين فارس از قرن چهارم تا هشتم هجري قمري مريم حسيني استاد، گروه زبان و ادبيات فارسي ، دانشگاه الزهرا (س )، تهران ، ايران مريم رجبي نيا دکتري ادبيات عرفاني ، دانشگاه الزهرا (س )، تهران ، ايران چکيده از قرن چهارم تا هشتم هجري قمري در خطّۀ فارس هشت پيرنامه به زبان فارسي و عربي تأليف ، ترجمه و يا گزيده شده است که عبارت اند از: سيرت ابن خفيف ، فردوس المرشديه في اسرار الصمديه ، انوارالمرشديه في اسرار الصمديه ، بدايۀ احوال الحلاج و نهايته ، اخبار حّلاج ، مفتاح الهدايه و مصباح العنايه ، تحفۀ اهل العرفان ، روح الجنان في سيرة الشيخ روزبهان .
تغيير مخاطب در شيوة نگارش اين نويسندگان مؤثر بوده است ؛ عربيگويي و شيوة نگارش عالمانۀ مؤلفان آثاري چون سيرت ابن خفيف و فردوس المرشديه در معرفي شخصيت والاي پيران بيانگر وجود مخاطبان خاص و اهل علم براي اين آثار است و سست بودن کلام نويسندگان پيرنامه هاي روزبهان و درج کراماتي مادي با اهدافي نه چندان متعالي نشان ميدهد هدف اين نويسندگان قدرتمند جلوه دادن روزبهان براي مخاطبان عام و به نوعي بهره وري براي خود است .
سيرت ابن خفيف ، فردوس المرشديه في اسرار الصمديه ، انوارالمرشديه في اسرار الصمديه ، بدايۀ احوال الحلاج و نهايته ، اخبار حّلاج ، مفتاح الهدايه و مصباح العنايه ، تحفۀ اهل العرفان و روح الجنان فيسيرة الشيخ روزبهان را نيز بايد در گروه تذکره هاي فردي قرار داد.
و) کرامت در پيرنامه هاي روزبهان بقلي: باب سوم تحفۀ اهل العرفان به ذکر کرامات شيخ به شيوة حکايت اختصاص دارد و بيشتر اين کرامات از نوع مادي هستند و کرامات معنوي مندرج در آن از نوع آگاهي از ضمايرند (شرف الدين ابراهيم ، ١٣٤٧: ٤١-٦٥).