چکیده:
واژۀ عذراء برای هر مسلمان و مسیحی عربزبان، نخست حضرت مریم(س) را به خاطر میآورد که همیشه از او با احترام و تقدّسی خاص یاد میشود. ملقبشدن آن حضرت به «عذرا» خود حکایتی دراز دارد که نشان میدهد این واژه چه راهی پیموده تا به ما رسیده است. امّا آن حضرت چرا به این صفت ملقب شدند؟ آیا این واژه از ابتدا به معنای «دوشیزه و باکره» به کار رفته است؟ این مقاله میکوشد تا سیر تحوّل معنایی این واژه را، از لحاظ تاریخی بررسی، و معانی گوناگون آن را در گذار از متون اصلی آشکار کند.
At first glance, the word ʿazra reminds ever Arabic speaking Muslim and Christian of Mary, who is always remembered with great respect and reverence. The fact that Mary was given the title ʿazra has a long history which this word has gone through before reaching us. But how did Mary come to be called ʿazra? Has this word been used to denote “virgin and celibate” from the beginning?This article attempts to historically search the semantic development of the word and elucidate its various meanings as it appears in principal sources.
خلاصه ماشینی:
com مقدمه در فرهنگهای عربی، ذیل ریشۀ «عذر» سه معنای متفاوت آمده است که در دایرۀ معنایی واحدی قرار نمیگیرند؛ اگرچه این سه مفهوم ـ به ظاهر ـ ریشۀ لغوی مشترکی دارند، امّا خاستگاه آنها فرسنگها از هم جداست.
نکتۀ دیگر آنکه این واژه پس از راهیافتن به زبان عبری، فقط در معنی نخست آن یعنی «کمککردن» کاربرد یافته؛ حال آنکه در زبان عربی، به معنی دوم آن یعنی «بخشیدن و عفو کردن» به کار رفته و شاید بتوان گفت اگر در زبان عربی به معنای «کمککردن» هم بوده، بسیار کم کاربرد داشته و خیلی زود به فراموشی سپرده شده است (نک.
در لغتنامهها در همۀ فرهنگهای زبان عبری، ذیل עָזֵר (‘āzǎr) میتوان این معانی را یافت: «کمککرد، یاریکرد»؛ و حالت وصفی آن עוֹזֵר (zērō‘ = عُزِر) به معنی «یاریکننده و سودمند» آمده است.
این گسترش معنایی در قاموس عبری ـ عربی للغة العبریة المعاصرة بهخوبی نمایان است: معانیای که ذیل עָזֵר (‘āzǎr) آمده عبارتند از: «ساعَدَ، اَعانَ، اَنْجَدَ، اَسْعَفَ، اَغاثَ، نَصَرَ، عَضَدَ، اَخَذَ بِیَدٍ، خَلَّصَ و اَنقَذَ».
در این عبارت، واژۀ عبری עֵזֶר (zěrē‘) آمده که به «کمکی» معنا شده است (نیز نک.
قاموس عبری ـ عربی للغة العبریة المعاصرة، بیتا: ذیل همین واژه که آن را «کِنایَةٌ عَنِ الزَّوجَة» دانسته است).
Maclean, nd 236; Jenning, 1929: 159)؛ امّا در فرهنگ سریانی کستاز (1986: 245) میبینیم که Encyclopaedia of the Qur’n gave help, advantage 12 مشتق ذیل ریشۀ ܥܕܪ (dr‘) آمده که همه در حوزۀ معناییِ «کمککردن» یا «مفیدبودن» است و از جمله میتوان به ܥܕܪܢܐ (üdrânâ‘) و ܥܕܪܐ (üdrâ‘) اشاره کرد.