چکیده:
امیر خسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسیگوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او مرید نظام اولیا (متوفی ۷۲۵ ه.ق) بود و تربیتی که از او یافت، در حوزۀ تصوف به او مقام و مرتبه ویژهای بخشید. منظومۀ عاشقانۀ «دُوَلرانی و خَضِرخان» در قالب مثنوی و به بحرهزج مثمن مقصور یا محذوف در 4519 بیت سروده شد. موضوع این مثنوی عاشقانه، در حکایت واقعی عشق خضرخان، پسر علاءالدیّن محمّدشاهخلجی با «دیولدی» دختر راجهگجرات است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ میدهد که با وجود تقلیدی بودن منظومۀ غنایی دولرانی و خضرخان از خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی، برجستهترین ابداعات و نوآوریهای امیرخسرو در این اثر غنایی کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق مهمترین ابداعات امیرخسرو در این منظومۀ عاشقانه، کاربرد استعارات نو و تشبیهات تازه، هنجارشکنی در بهکارگیری التزام بیبدیل، دهنامه نویسی عاشقانه و اجرای طرحواره قالب قصیده و غزل در قالب مثنوی دولرانی و خضرخان است.
Amir Khosrow Dehlavi is one of the famous Persian mystics and poets of India, in the second half of the seventh century and the early eighth century AH. He was a disciple of the saints (d. 725 AH) and the education he received from him gave him a special position in the field of Sufism. The love poem "Dawelrani and keZrkan " was composed in the form of Masnavi and Bahr-e-Hazj of Muthanm Maqsoor or Mahzouf in 4519 verses. The subject of this romantic Masnavi is in the true story of the love of Khidr Khan, the son of Alaa al-Din Muhammad Shah Shah Khalaji, with "Diwaldi", the daughter of Rajah Gujarat. The present article answers the main question with a descriptive-analytical method that despite the imitation of the lyrical system of Dolarani and Khezr Khan by Khosrow, Shirin, Lily and Majnoon Nezami Ganjavi, what are the most prominent innovations and innovations of Amir Khosrow in this work? According to the research, the most important innovations of Amir Khosrow in this lyrical system are the use of new metaphors and new similes, breaking the norm in using irreplaceable obligation, writing ten letters and executing the schema of ode and lyric in the form of Masnavi Dolarani and Khezr Khan.
خلاصه ماشینی:
نوآوریهای ادبی و بلاغی در منظومۀ عاشقانۀ «دول رانی و خضرخان » امیرخسرو دهلوی مریم کارگر١ ماندانا منگلی ٢ آسیه ذبیح نیا عمران ٣ چکیده امیر خسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسی گوی هندوستان ، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است .
در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی (فیش برداری به صورت توصیفی ) و پیمایشی (استفاده از اشعار امیرخسرو در منظومۀ دولرانی و خضرخان ) استفاده شده است .
خان بابا مشار، در جلد سوم ، ص ٧٠ کتاب «فهرست کتاب های چاپی فارسی» که در سال ١٣٣٧ منتشر شد، منظومۀ دولرانی و خضرخان را در زمرة اثر تاریخی- ادبی فارسی معرفی میکند.
محمدصادقی، (١٣٩٥) در مقاله ای با عنوان «بررسی برخی از عناصر داستان در منظومۀ دولرانی و خضرخان امیرخسرو دهلوی» که در همایش ملی ادبیات غنایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد اصفهان ارائه گردید، به بررسی ساختار داستانی این منظومه پرداخت .
هم چنین در منظومۀ غنایی دولرانی و خضرخان ، پیوستگی و آمیزش مضامین غنایی و تعلیمی به روشنی نشان می دهد امیرخسرو در پی طرح این موضوع بوده است که برای رسیدن به کمال در یک رابطۀ عاشقانه ، توجه به آموزه های تعلیمی جایگاه مهمی دارد.
کارگر، منگلی و ذبیح نیا عمران ، (١٣٩٩) در مقاله ای با عنوان «بررسی رویکرد عرفانی امیرخسرو دهلوی در منظومه دولرانی و خضرخان براساس دیدگاه هوش معنوی رابرت ایمونز» در مجله عرفان اسلامی (ادیان و عرفان ) منتشر ساختند.