چکیده:
یکی از موضوعات تأثیرگذار بر موفقیت یا ناکامی برنامههای توسعه گردشگری، نوع عقلانیت حاکم بر نظام برنامهریزی کشور در هر دوره زمانی و نظریه برنامهریزی متناظر با آن میباشد. این مقاله باهدف واکاوی عقلانیت در برنامهریزی بهعنوان یک چارچوب شناختشناسانه در سند راهبردی توسعه گردشگری کشور تدوین گردید. چارچوب مفهومی عقلانیت در این تحقیق، مبتنی بر مدل عقلانیت از دیدگاه الکساندر (2000) و رویکردهای جدید برنامهریزی گردشگری است. پارادایم فلسفی این تحقیق مبتنی بر معرفتشناسی تفسیری و روششناسی آن بر پایه پژوهشهای کیفی هست. برای گردآوری و تحلیل دادهها در این تحقیق از مطالعات آرشیوی و روش تحلیل مضمون استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش برای تحلیل مضمون مشتمل بر متون کیفی سند راهبردی توسعه گردشگری کشور میباشد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد عقلانیت هماهنگ ساز برای اولین بار در سند راهبردی توسعه گردشگری ایران (مصوب 1399) موردتوجه قرارگرفته است. در این تحقیق مؤلفههای عقلانیت شناسایی شد و سهم هر یک از انواع عقلانیت با تحلیل 85 مضمون و ترسیم شبکه مضامین در سند راهبردی مشخص گردید.
One of the practical issues leading to the success or failure of tourism development plans is the type of rationality that dominates the country’s planning system in each era and the corresponding planning theory. This article has been compiled to analyze the position of rationality in planning as an epistemological framework in Iran’s strategic tourism development plan. This research’s conceptual framework of rationality is based on Alexander’s Rationality Model (2000) and the new approaches to tourism planning. The philosophical paradigm of the study is based on interpretive epistemology, and its methodology is based on qualitative research. Archival Studies and Thematic Analysis methods have been used for gathering and analyzing data in this research. The study’s statistical population for the content analysis comprises the qualitative texts of Iran’s strategic tourism development plan. The findings of this research indicate that, for the first time, coordinative rationality has become dominant in Iran’s strategic tourism development plan (Approved in 2020). The components of rationality were recognized, and the share of each type of rationality was outlined by analyzing 85 themes and thematic networks in the strategic plan in this research.
خلاصه ماشینی:
ناکامي برنامه هاي توسعه گردشگري کشور،مسئله اي است که درپژوهش هاي مختلف موردتأکيدقرارگرفته وعلل آن ازمنظرهاي گوناگون واکاوي گرديده است ؛اما درهيچ يک ازاين پژوهش هابه موضوع عقلانيت حاکم برنظام برنامه ريزيکشوردر سطح کلان وبرنامه ريزيگردشگري به عنوان يک زيرسيستم ازآن پرداخته نشده است و دراين زمينه خلأمطالعاتي جدي وجوددارد.
درمقدمه اين سندآمده است که سندراهبردي توسعه گردشگري بامشخص نمودن خطوط کلان سياستي براساس حوزه مداخلات اصلي حوزه گردشگري ،پايه ومبناي اجراييشدن برنامه ملي توسعه گردشگري وپياده سازي اهداف آن درپوياترين حالت ممکن ومنطبق بارويکردافزايش بهره وري وهمچنين دستيابي به شاخص هاي توسعه پايدارگردشگري تدوين شده است .
دردوره جديد که برخي آن رادوره برنامه ريزي پساخردگرايي مينامندعقلانيت دربرنامه ريزي بازتعريف شده است به گونه اي که ازديدگاه الکساندر(٢٠٠٠)،گستره معناييعقلانيت شامل عقلانيت ابزاري ،عقلانيت ارتباطي ١،عقلانيت استراتژيک ٢وعقلانيت هماهنگ ساز٣ ميگردد(١٩٠-٢٠٢١:١٧٣ ,Granqvist and Colleagues).
شبکه مضامين عقلانيت در سند راهبردي (مصوب ١٣٩٩) توسعه گردشگري کشور / بحث و نتيجه گيري پژوهش حاضربه واکاوي عقلانيت به عنوان يک چارچوب شناخت شناسانه مؤثربر برنامه ريزي درسندراهبردي توسعه گردشگري کشور(مصوب ١٣٩٩هيئت وزيران ) پرداخت .
ازجمله مسائل مهم قابل طرح درزمينه ٔ موفقيت برنامه هاي توسعه گردشگري اين است که نوع عقلانيت حاکم بربرنامه ازنظرمحتواو فرايندبرنامه ريزي به ويژه درمراحل تدوين ،اجرا،نظارت وارزشيابي عملکردبرنامه مدنظر قرارگيرد.
اين پژوهش نشان دادکه عقلانيت حاکم برسندراهبردي توسعه گردشگري کشور(١٣٩٩)ازنظرمحتواي برنامه ،عقلانيت هماهنگ سازاست اماازنظرفرايند برنامه ريزي به خصوص درمرحله اجراونظارت ازجمله موضوعاتي است که ميتوانددر پژوهش هاي بعدي به آن پرداخته شود.