چکیده:
در منظومه معارف اسلامی، شناخت ویژگیهای امام از اهمّیّتی بسیار برخوردار است، تا جاییکه کسب معرفت در این خصوص، لازم و ضروری است. یکی از بهترین و معتبرترین منابع جهت شناخت هرچه بهتر اهل بیت عصمت و طهارت؟عهم؟، کلام ایشان در معرفی خود است که در بعضی موارد به صورت دعا در مجامیع حدیثی نقل شده است. در این پژوهش به منظور شناسایی بهتر جایگاه امام، شئون و مناصب و ویژگیهای ایشان، به تحلیل محتوای دعای عرفۀ امام سجّاد؟ع؟_ که پس از دعای عرفۀ امام حسین؟ع؟ از مشهورترین دعاها به شمار میآید _ پرداخته شده و از ره آورد تحلیل مضامین و دستهبندی موضوعات آن، به سؤالهای اصلی تحقیق، پاسخ داده شده است. یافتههای این پژوهش که با روش «تحلیل محتوا» به مثابۀ یک روش تحقیق میان رشتهای و متن محور انجام شده، نشان میدهد که در دعای مذکور، 13 ویژگی خاصّ برای امام معصوم بیان شده است. مهمترین آنها متعلق به موضوع مویّد بودنِ امام به قدرت و نصرت الهی است. همچنین نتایج تحلیل محتوای دعای عرفه نشان میدهد که امام سجّاد؟ع؟، چهار شأن و منصب خاصّ و انحصاری برای امام در جامعۀ اسلامی تعریف کردهاند به طوری که از میان آنها، مرجعیت دینیِ امام، جایگاه نخست را در بین وظایف به خود اختصاص داده است. ضرورت انجام این تحقیق آن است که توجّه به این ویژگیها و شئون مختلف میتواند راهگشای مؤمنان در شناخت صحیح امام و به ویژه تشخیص رهبران حقیقی و الهی از رهبران باطل در عصرهای مختلف باشد.
خلاصه ماشینی:
به دلیل اهمّیّت بالای مسئلۀ امامشناسی و بر اساس روایات مختلف، از جمله حدیث مشهور پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)که میفرمایند: «مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّة»(ابن بابویه، محمد بن علی، كمال الدين و تمام النعمة، 2/409)، این پژوهش در نظر دارد به منظور کسب آگاهی از ویژگیها و صفات و شئون و مناصب امام معصوم (علیهالسلام) در جامعه، به تحلیل بخشی از کلام نورانی آن ذوّات مقدسه پرداخته و از زبان یک امام معصوم (علیهالسلام)، آنچه به عنوان صفات، ویژگیها و وظایف اهل بیت (علیهمالسلام)بیان شده است را کشف و تبیین نماید.
لذا سیّد علی خان که از جمله شارحان صحیفۀ سجّادیه است، هدف از به اختیار گرفتن ائمه (علیهمالسلام)به وسیلۀ خداوند را، برپا داشتن امر و دین خدا در عالم و هدایت خلق به سوی خداوند دانسته و علّت این اعطای ریاست از سوی خدا به اهل بیت (علیهمالسلام)را به خاطر وجود مقبولیّت و استعداد وجودیِ آنها دانسته است (كبير مدنی شيرازي، سيّد علی خان بن احمد، رياض السالكين في شرح صحيفه سيدالساجدين، 6/372).
خلیفۀ خدا بودن مقامی است که از جانب خداوند اعطا میشود و منظور از این مقام، اجرای احکام، تنفیذ اوامر الهی در عالم و هدایت کردن مردم به سوی خداوند تعالی است؛ به همین خاطر آنها واسطۀ بین خدا و خلقاند (كبير مدنی شيرازي، سيّد علی خان بن احمد، رياض السالكين في شرح صحيفه سيّدالساجدين، 6/373).
آن حضرت (علیهالسلام) در دعای عرفه خود تلاش دارند این مطلب را بیان کنند که مرجعیّت و تأیید دین و مذهب با امام معصوم در جامعه اسلامی است و سنّتها و حدود الهی با وجود ایشان جان میگیرد و زنده میشود.