چکیده:
چکیدهشهرت حکیم عمر خیام نیشابوری (440- 517ق) در منابع کهن بیشتر در مقام فیلسوف، حکیم، طبیب، عالم جبر و هندسه، ریاضیدان و منجمی پُرآوازه مطرح بود. اگرچه در برخی منابع سدة ششم تا هشتم هجری رباعیاتی از خیام به عربی و فارسی نقل شده، اما آوازة او در مقام شاعری رباعیگوی از اوایل سدة 19م/ 13ق با ترجمة فیتزجرالد انگلیسی آغاز میشود و به دنبال آن موجی از ستایش و استقبال از شعر و اندیشة خیام در ایران و جهان غرب به راه میافتد. سرزمین آناطولی (ترکیة امروزی) نیز از این موج بینصیب نمیماند.بیشتر شاعران ترک زبانی که از دورة سلجوقی و به-ویژه عثمانی شیفتة زبان و ادب فارسی بودند و نیز شماری از ادیبان و شاعران نوگرای عصر جمهوری، متأثر از رباعیات و اندیشة خیام، افزون بر ستایش او، به شیوة خیام رباعی سرودند و یا رباعیات او را ترجمه کردند و بر آن شرح نوشتند. در این جستار حضور خیام و تأثیر رباعیات او در حوزة آناطولی در سه بخش بررسی میشود: خیام و شاعران عثمانی؛ ترجمة رباعیات خیام به زبان ترکی از آغاز تا کنون با تکیه بر ترجمة حسین دانش و رضا توفیق؛ خیام از نگاه برخی منتقدان ترک.
The fame of Hakim Omar Khayyam Neishaburi (440-517 AH) was mentioned in ancient sources as a famous philosopher, sage, doctor, algebra and geometry scholar, mathematician and astronomer. Although in some sources from the 6th to the 8th century AH, quatrains of Khayyam have been quoted in Arabic and Persian, but his reputation as a quatrain poet began in the early 19th century AD/13 AH with Fitzgerald's English translation, followed by a wave of praise and Khayyam's poetry and thought are welcomed in Iran and the Western world. The land of Anatolia (today's Turkey) was not spared from this wave either. So much so that the Turkish language poets who were fascinated by the Persian language and literature from the Seljuk period and especially the Ottoman period, always compared themselves with famous Iranian poets in a boastful position and sometimes considered themselves superior to them. A number of Ottoman poets and writers and modernist poets of the republic era, influenced by Khayyam's quatrains and thought, besides praising him, they sang quatrains in the style of Khayyam and wrote many translations and commentaries on his quatrains. In this essay, the presence of Khayyam and the influence of his quatrains in the Anatolian domain are examined in three sections: Khayyam and Ottoman poets; the Translation of Rabaiyat in Turkish language from the beginning until now Based on Hossein Danesh and Reza Tofigh's translation; Khayyam from the eyes of some Turkish critics.
خلاصه ماشینی:
خيام ، رباعي ، ترجمه ، آناطولي ، شاعران عثماني * اين مقاله به مناسـبت انتشـار ترجمۀ رباعيات خيام به قلم حسـين دانش و رضـا توفيق با عنوان خيام نيشـابوري ، زندگي ، افکار و رباعيات ، ترجمه و توضيح شيخ ابراهيم زنجاني ، تصحيح و تدوين مسعود جعفري جزي (تهران : انتشارات نيلوفر، ۱۴۰۰) نوشته شده است .
در زمينۀ معرفي ترجمه هاي ترکي در آناطولي چند پژوهش بدين شرح در دست است : معرفي دوازده ترجمه در کتاب زبان و ادب فارسي در قلمرو عثماني نوشتۀ محمد امين رياحي (۱۳۶۹: ۲۲۰ پانوشت ۲) به نقل از کتابشناسي آثار، ترجمه ها و نشريات فارسي ايران منتشر شده در ترکيه ١؛ ده ترجمه در کتابشناسي خيام به کوشش فاطمه و زهرا انگورني (۱۳۸۱: ۲۳۹- ۲۴۰)؛ انتشار سه مقاله از رحيم رئيس نيا با عنوان «پيشينۀ ترجمۀ رباعيات خيام به ترکي و بازسراييهاي يحيي کمال » نخست در همايش بين المللي پيوندهاي زبان و ادب ايران و ترکيه در دانشگاه استانبول و سپس در شمارٔە ۸۶ مجلۀ بخارا (۱۳۹۱: ۶۱ -۷۱)، «پيشينۀ ترجمۀ رباعيات خيام به زبان ترکي»، شمارٔە ياپي ۱ فصلنامۀ سفينۀ تبريز (۱۳۹۵: ۲۱- ۳۱) و «ترجمۀ رباعيات خيام به ترکي» در نشريۀ جهان کتاب ، س ۲۶، ش ۹ (۱۴۰۰: ۸ به بعد).
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyati Dergisi.