چکیده:
نواحی جنوبی دریای مازندران به سبب شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی، همزمان با یورش اعراب به ایران، فتح نشد و در پی آن، فرایند اسلامپذیری اهل گیلان نیز به تعویق افتاد. پذیرش اسلام در میان اهل طبرستان نیز غالبا در نتیجۀ تبلیغات علویان فراری از دستگاه خلافت صورت پذیرفت. اهالی سرزمین گیل و دیلم در جوار طبرستان، با تاخیری چند ده ساله به پذیرش اسلام روی آوردند و مذاهب اسلامی در مناطق گوناگون این سرزمین رواج یافت. نگارندگان در این پژوهش بر آن بودهاند تا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، فرایند ظهور و علل و عوامل گسترش گونههای تشیّع را در سرزمین گیلان بررسی کنند. یافتههای پژوهش حاکی است که مذهب تشیّع در مناطق شرقی سپیدرود، نخست از گونۀ زیدی بود تا آنکه اسماعیلیان الموت، مناطق کوهستانی گیلان را، شامل اشکورات و دیلمان، تحت تاثیر فعالیتها و تبلیغات خود قرار دادند و با گسترش دامنۀ قدرت خویش، حتی بر نقاط جلگهای سرزمین گیل نیز حکم راندند. با ظهور دولت محلّی کیاییان، مذهب زیدی، به عنوان مذهب رسمی در نقاط شرقی گیلان، موسوم به «بیهپیش» رسمیت یافت و در پی آن، دایرۀ نفوذ اسماعیلیان به مناطق کوهستانی محدود شد. سرانجام پس از استقرار صفویان بر تخت فرمانروایی ایران، خاندان کیایی، مذهب خود را از تشیع زیدی، به تشیع اثنی عشری تغییر دادند و به ترویج آن در نواحی تحت تسلط خود پرداختند و در چرخشی ایدئولوژیک، به تعقیب و آزار شیعیان زیدی پرداختند. در نهایت، مقارن حکومت شاه عباس صفوی، حکومتهای محلی در گیلان برچیده و مذهب شیعه امامیه، در گیلان رسمی شد.
The southern areas of the Mazandaran Sea were not conquered at the same time as the Arabs attacked Iran, and the conversion of the people of Gilan to Islam was delayed. Gilan turned to Islam with a delay of several decades, and Islamic religions spread in this land, in addition to Shiism in the eastern parts of Gilan, in the western parts. It also spread Sunni Islam and Sufi sects. The authors of the research study the process of the expansion of different types of Shiism in Gilan using analytical-descriptive method. Research shows that; The Shia religion in the eastern areas of Sepidroud was of the Zaidi type until the Ismailis declared their existence and influenced the mountainous and plain areas of eastern Gilan. With the coming to power of the Kiais, the Zaidi religion became official in the eastern parts of Gilan. Finally, after the Safavids came to power in Iran, the Kiai family changed their religion from Zaidi Shiism to Twelver Shiism and in an ideological turn to persecute and persecute the Zaidis. they paid. Finally, in parallel with Shah Abbas Safavid government, the local governments in Gilan were dismantled and Imami religion became official religion of Gilan