چکیده:
آسیبهای ناشی از حوادث و بلایای طبیعی و نوع واکنش جوامع در برابر آنها، در آثار مکتوب گذشتگان، به اشکال مختلف بازتاب یافته است. این مطالعه بر آن است دریابد در متون فارسی تا قرن هشتم، به این آسیبها و نوع واکنش جوامع برای مدیریت آنها، به چه میزان و چگونه توجه شده است. پژوهش حاضر، مطالعهای توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تلفیقی است. از بین مخاطرات شایع، چهار مخاطرة طبیعی زلزله، سیل، خشکسالی و برف و سرمای شدید در نظر گرفته شد. از بین متون فارسی منتخب، با نمونهگیری هدفمند، مجموعا 93 نمونة منظوم و 52 نمونة منثور انتخاب و بررسی شد. بر اساس یافتههای پژوهش، بیشترین آسیبهای ناشی از حوادث و بلایا که در متون منتخب فارسی به آنها اشاره شده است؛ از نوع آسیبهای اقتصادی است (45 درصد). همچنین، بیشترین توجهی که به اقدامات مربوط به مدیریت آسیبهای ناشی از حوادث و بلایا در متون منتخب فارسی تا قرن هشتم شده است؛ معطوف به مرحلة پاسخ است (52 درصد). به نظر میرسد رویکرد پاسخ-محور جامعة ما به حوادث و بلایای طبیعی، ریشه در ذهنیتی تاریخی دارد که در متون فارسی تا قرن هشتم، انعکاس یافته است. درک روشمند و عمیق این ذهنیت تاریخی میتواند به نظریهپردازان در شناحت عمیقتر رفتارهای کنونی مردم و مدیران در حوادث و بلایای کشور و تغییر مطلوب آن رفتارها کمک کند.
the damages caused by natural disasters and the type of reaction of
societies to them are reflected in various forms in the past written
works. this study aims to find out how and how much attention has
been paid to these damages and related reactions to manage them in
persian texts up to the eighth century.this research is a descriptiveanalytical study of qualitative content analysis with an integrated approach. among the common hazards, four natural hazards were considered: earthquake, flood, drought and snow and severe cold. from selected persian texts, by purposive sampling, a total of 93 poetic samples and 52 prose samples were selected and
reviewed.according to the research findings, economic damage is the
most damage caused by natural disasters mentioned in selected
persian texts (45%). also, the most attention has been paid to
response phase in these texts (52%).it seems that our society's
response-oriented approach to natural disasters is rooted in a historical
mentality that is reflected in persian texts up to the eighth century. a
methodical and deep understanding of this historical mentality can
help theorists in a deeper understanding of the current society
behaviors against the natural disasters and the desired change of those
behaviors.
خلاصه ماشینی:
دو طبقۀ اصلي، معيار دسته بنـدي دادههـاي استخراج شده قرار گرفت که عبارتاند از: الف - آسيب هاي ناشي از حوادث و بلاياي طبيعي (اين آسـيب هـا، در سـه زيرطبقـۀ انساني، اقتصادي و زيست محيطي دسته بندي شدند) ب- اقدامات افراد و جامعه براي مديريت آسيب هاي مذکور (ايـن اقـدامات در چهـار زيرطبقۀ پيشگيري و کاهش خطر، آمادگي، پاسخ و بازيابي دسته بندي شدند) براي تحليل محتوا، در متون منظوم، «بيت » و در متـون منثـور، «جملـه »، بـه عنـوان واحد تحليل در نظر گرفته شد.
يافته ها بررسي توصيفي حوادث و بلايا در متون منتخب فارسي در اين پژوهش ، در متون منظوم و منثور منتخب ، به تفکيک ، در مورد چهار مخـاطرٔە طبيعي زلزله ، سيل ، خشکسالي و برف و سرماي شديد، طبقات و زيرطبقـات مربـوط بـه هر مخاطره (به شرح زير)، استخراج شد و سپس بررسيهاي توصيفي صورت گرفت : - آسيب هاي ناشي از مخاطره (شامل آسيب هاي انساني، اقتصادي و زيست محيطي) - اقدامات مربوط به مديريت آسيب هاي ناشي از مخاطره (شامل مراحل پيشـگيري و کاهش آثار، آمادگي، پاسخ و بازيابي) آنچه در زير ميآيد جمع بندي نتـايج حاصـل از بررسـي جداگانـه هـر يـک از چهـار مخاطرٔە منتخب است .
جدول ١- فراواني و درصد نوع آسيب هاي ناشي از حوادث و بلاياي طبيعي (رجوع شود به تصویر صفحه) در بين مخاطرات مورد مطالعه ، بيشـترين آسـيب هـاي انسـاني و اقتصـادي ناشـي از حوادث و بلايا که در متون منتخب فارسي به آنها اشاره شده است ؛ مربوط به خشکسالي است .