چکیده:
در این مقاله با بررسی برخی الگوها در تلفظ وامواژههای عربی در متون متقدم فارسی، نشان میدهیم که لغات عربی از دو گونۀ عربی وارد فارسی شدهاست، یکی عربی فتوحات که زبان میانجی فاتحان مسلمان و زبان نوشتار آنان تا اواخر دورۀ بنی-امیه بوده و دیگری عربی کلاسیک که تاکنون نزد ایرانشناسان تنها مأخذ ورود لغات عربی به فارسی فرض میشده است. همچنین، نشان میدهیم که انتساب بسیاری از تلفظهای غیر کلاسیک لغات عربی در فارسی قدیم، مثل شان بهجای شأن، ذیب بهجای ذِئب، بالِله بهجای باللّٰه، مَسَله/مَسْله بهجای مسئله، و... برخلاف گفتۀ محققان پیشین ارتباطی به نظام آوایی/واجی فارسی نداشته بلکه به اخذ آنها از عربی فتوحات مربوط است. بررسی ما بسیاری از یافتههای عربیدانان غربی درمورد حجازی باستان، عربی فتوحات و مسائل تاریخی عربی را اثبات و حتی در مواردی تکمیل میکند و لزوم توجه ایرانشناسان به تحقیقات جدید عربیدانان و سامیشناسان غربی را نشان میدهد.
In this paper, by examining some patterns in the pronunciation of the Arabic loanwords in the early Persian texts, we show that the Arabic loanwords have borrowed from two sources of Arabic, one is the Conquests Arabic, which is the colloquial language of Muslim conquerors, as well as their written language until the late Umayyad period. the other is Classical Arabic, which until now has been considered by Iranologists as the only source of Arabic loanwords in Persian. We suppose that the attribution of many non-classical pronunciations of Arabic words in early New Persian, such as Shan (in Classical Arabic: saˀn), dib (in Classical Arabic: diˀb), belleh (in Classical Arabic: billah), masala, mesla/masla (in in Classical Arabic, masˀalah) etc., contrary to what previous researchers have said, have nothing to do with the Persian phonology, but the special pronunciation of these words shows that they are borrowed from the Conquests Arabic.
خلاصه ماشینی:
به کلماتي منحصر است که در نوشتار بست چاکنايياشان با همزه مشخص ميشود و نه با حرف عين (توجه شود که صداي ́ͅη عربي در فارسي به بست چاکنايي تبديل ميشده است )؛ به عبارت ديگر با اين استدلال نميتوان پاسخ اين پرسش را داد که چرا در متون کهن فارسي به جاي «بؤس »، «شيء» و «خائن » صورت هاي بوس ، شي/شي و خاين وجود دارد اما هرگز نمونه هايي مثل باد به جاي بعد، بي به جاي بيع ، و شاير به جاي شاعر پيدا نميشود١.
تلفظ بدون بست چاکنايي اين کلمه در قرائت ورش از نافع ، ورش از نافع به طريق اصبهاني، 2 سوسي از ابو عمرو، و ابو جعفر ديده ميشود تاويل (در عربي کلاسيک : تأويل ) بعضي محققان ايرانشناس به ضبط بدون همزه براي «تأويل » (به صورت تاويل ) در نسخ کهن فارسي اشاره کرده اند، مثلا متيني (١٣٥٥) در مورد نسخۀ قرن پنجمي خلاصۀ شرح تعرف ، و صادقي (١٣٩١) درمورد پلي ميان شعر هجايي و عروضي (کتابت قرن پنجم يا ششم ر.
ظاهرا نمونه اي براي تلفظ lamsa يا lamasa در متون کهن فارسي وجود دارد که در ادامه به آن خواهيم پرداخت ، اما فعلا به شواهد masla ميپردازيم : داند اسرار علمي و عملي / مسله هاي خلافي و جدلي (سنايي، به نقل از صادقي، ١٣٨٨) بايد توجه کرد که با خواندن اين کلمه به صورت کلاسيک مسئله يا صورت بدون سکتۀ masala وزن به هم ميخورد.