چکیده:
امیر مومنان علی در خطبه 50 نهجالبلاغه شروع فتنه در جامعه را با تبعیت از هواهای نفسانی و احکامی که مخالف با شرع و کتاب خداست میدانند. یکی از انواع فتنهها بعد از رحلت پیامبر اکرم تقسیم بیتالمال بین مردم بود که حاکمان وقت اقدام به تشکیل «دیوان عطایا» نمودند. هدف آنها از این کار اختصاص سهم بیشتری از بیتالمال به خواص جامعه بود. امیر مومنان بعد از قرار گرفتن در مسند حکومت، سخن از محو این دیوان گفتند و در عمل، بیتالمال را به صورت مساوی تقسیم و دست زیادهخواهان را از بیتالمال کوتاه نمودند. پاداشها و مزایا و حقوق نجومی در عصر حاضر، همان دیوان عطایاست که میبینیم برخی مدیران نسبت به مردم و سایر کارمندان و کارگران سهم بیشتری را از بیتالمال برداشت میکنند. این مقاله وجوه اشتراک این دو را ذکر کرده است. مقام معظم رهبری بارها بر متخلف بودن نجومیبگیران و گناه بودن این زیادهخواهی و لزوم برگرداندن برداشتهای نامتعارف تاکید نموده است. بنا بر گزارش دیوان محاسبات کشور، بخشی از مبالغ نامتعارف به خزانه دولت برگردانده شده است. این مقاله به صورت تطبیقی، تصویب قوانینی را که برخلاف شریعت اسلامی و سیره پیشوایان در زمان قدیم در جامعه اجرا شده بررسی کرده و وظیفه حاکم و دولتمرد را در اینباره معین نموده است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و از منابع کتابخانهای استفاده شده است.
In sermon 50 of Nahj al-Balaghah, Amir Mu'minan Ali says that sedition starts in the society with following sensual desires and rulings that are against the Sharia and the Book of God. One of the seditions after the death of the Holy Prophet was in the division of Bait al-Mal among people. The rulers of that time started to form “the court of gifs” (Diwan-e Ataya) to allocate a greater share of Beit Al-Mal to the elites of the society. After being chosen as the ruler of the government, Amir Mu’minan talked about abolishing this office, divided the Bait al-Mal equally and prevented those who wanted a greater share. Astronomical incomes, benefits and bonuses in the present era seem to come from “the court of gifts” with some managers taking more share from Bait al-Mal than people and other employees and workers. This article has mentioned the common features of these two. The Supreme Leader has repeatedly emphasized the crime of those with astronomical incomes, the sinfulness of avarice and the need to return unconventional incomes. According to the report of the Supreme Audit Court of Iran, part of the unconventional incomes has been returned to the government treasury. This article has comparatively examined the approval of the laws that were implemented in the society against the Islamic law and the way of the Islamic leaders in the past and has defined the duty of rulers and statesmen in this regard. The research method was descriptive-analytical and library sources were used.
خلاصه ماشینی:
نويسنده ذيل عنوان «تقسيم مساوي بيتالمال»، حديث «محوت ديوان العطايا» را شرح کرده و گفته است: حضرت علي( عدالت در تقسيم بيتالمال را از دومين روز حکومت خود در جامعه اعلام و با بدعتها و قوانين مخالف اسلام و سيره مبارزه نمودند.
در ترجمه کتاب قديمي و دست اول سليمبن قيس هلالي (از اصحاب و ياران امير مؤمنان) درباره ديوان عطايا و تاريخ آن و مبالغ هداياي آن آمده است: «ديوان عطايا» دفترى بود كه به دستور خليفه دوم آن را تنظيم كردند تا هنگام تقسيم بيتالمال مردم طبقهبندى شوند و براى هر درجهاى حقوق خاصى تعيين گردید، برخلاف زمان پيامبر( كه بيتالمال بين همه مردم به طور مساوى تقسيم مىشد (هلالی، 1416ق، ص 383).
6. برخورد امير مؤمنان علي( با ديوان عطايا همانگونه که به نظر ميآيد و از اين گزارش تاريخي که علامه مجلسي در بحارالانوار در خصوص تقسيم بيتالمال بين خواص بيان کرده است، توجيه خليفه دوم در تقسيم بيتالمال بدين صورت، امتيازات و ويژگيهای خواص بود که به سه گروه تقسيم ميشدند: 1.
به عبارت ديگر، خليفه دوم براي خود و خانواده و نزديکان خود سهم بيشتری از بيتالمال ايجاد نکرد، بلکه براي خواص جامعه اين تقسيم را با توجيهات خود انجام داد، اما وقتي حضرت علي( بر مسند حکومت قرار گرفتند، فرمودند: «من بر همان سيره رسول خدا اعطا مينمايم».
پديده حقوقهاي نجومي و برداشتهاي نامتعارف از بيتالمال در سالهاي اخير، توسط برخي مديران کشور، همچون ايجاد دفاتر عطايا در صدر اسلام، براي خواص جامعه اسلامي بود که بين اين دو وجوه اشتراک و وجه افتراقی وجود دارد: اولين وجه اشتراک اين است که خليفه دوم براي دادن امتيازات مالي به خواص توجيه داشت.