چکیده:
این مطالعه با هدف بررسی مبانی و احکام فقه تربیتی اسلامی در حیطه تعلیم و تعلم انجام گرفته است. روش پژوهش کیفی – اسنادی بوده جامعه آماری را منابع انتشار یافته در حوزه فقه تربیتی در اسلام تشکیل داده است. روش جمع آوری دادهها کتابخانهای و ابزار آن فیش کتابخانه بوده است . بهمنظور تجزیه و تحلیل دادهها از روش توصیفی – تحلیلی پیروی شده است. در این مطالعه تعداد سه فرضیه وجود داشته است که مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فقه تربیتی در پیوند با علوم تربیتی زمینهی کاربرد علم نافع را فراهم میآورد زیرا این پیوند علاوه بر تعیین ثواب و عقاب آموختهها آثار و برکات آن را در دنیا و عقبی رقم میزند. تعلیم و تعلم بدون توجه به احکام فقهی آن از غنای لازم برخوردار نمیباشد. افعال آدمی زمانی از بار معنایی برخوردار میشود که در تطبیق باارزشهای الهی و فقهی سازگاری بیشتری داشته باشد. فقه تربیتی و احکام تعلیم و تعلم ازآنجهت که از منابع مشترک برخوردارند، لازم و ملزوم یکدیگرند. منابع آن¬ها را قرآن کریم، روایات و سیرهی نبوی تشکیل می¬دهد. تقید به احکام تعلیم و تعلم اثربخشی فرایند تعلیم و تربیت در ابعاد فردی و اجتماعی را تضمین مینماید.
خلاصه ماشینی:
رفسـنجانی مقـدم و دیگران در پژوهش خود نگرشی بر فقه تربیتی را بر اساس قرآن کریم بررسی نموده اند و آیه های احکام تربیتی را طبقه بندی و تشریح نمـوده ولـی بـه مبـانی و احکـام نـاظر بـر تعلـیم و تربیـت نپرداخته اند [١٦، ص ١٠٦].
در این جا به مواردی از آن ها اشاره میشود: [٤] اعرافی در سلسله کتاب هـای ٢٤ جلـدی تـألیف شده ی خود به تبیین مبانی فقه تربیتی پرداخته ، پیوند میان احکام فقه تربیتی و آداب تعلیم و تعلم را آشکار نموده است .
به منظور آشکار نمودن پیوند میان فقـه تربیتـی و تعلیم و تعلم به برخی از کارکردهای قواعد فقهی در این عرصه پرداخته میشـود: قاعـده فقهـی رعایت توازن متربی این تکلیف را به مربیان عرضه داشته اسـت کـه آن هـا در فراینـد تعلـیم و تربیت نیازهای فطری، مراحل رشدی، تواناییهای ذهنی و جسمانی و عقلانـی متربیـان را مـورد توجه قرار دهند، آموزش ها و برنامه های تربیتی خود رابه تناسب آن هـا تنظـیم و اجـرا نماینـد تـا شاهد آثار سازنده و تعالی بخش آن باشند [٧، ص ٤٢].
٤. احکام تعلیم و تعلم از نگاه قرآن کریم در باب فضیلت علم و علم جویی و نیز جایگاه معلم و متعلم آیات فراوانـی در قـرآن کـریم وجود داشته است که در این جا به مواردی از آن ها اشاره میشود: خداوند متعال در قرآن کـریم و در آیات مختلف با اشاره به والا بودن مقام عالم « تذکر» را یکی از آثار علم دانسته و میفرماید: « قُل هَل یستَوی اّلذینَ یعلَمونَ واَّلذینَ لایعلَمونَ اّنما یتَذکّرَ اوُلواَلباب » (سوره زمر/٩) .