چکیده:
تاریخ، بهعنوان یکی از دانشهای مورد توجّه تمام اقوام بشری در حوزه علوم انسانی، همگام با سایر علوم در مواجه با گسترش و نفوذ فنّاوری دیجیتال و ابزارهای وابسته به آن، دچار تغییراتی گاه بنیادین در شیوه نقل، ارائه، پژوهش و تحلیل نسبت به شیوههای مرسوم گذشته شده است؛ چراکه تجزیه و تحلیل حوادث تاریخی، برای دستیابی به «نتایجی کلاننگر» از طریق شیوههای سنّتی، نیازمند صدها ساعت مطالعه و تحقیق در منابع تاریخی است. ازاینرو، بهکارگیری فنّاوریهای نوین عصر کنونی، یعنی ابزارهای دیجیتالی و هوشمند، میتواند کمک بسیار شایانی در این راستا بنماید.
به همین جهت، در این نوشتار بر آنیم که تحوّلات یادشده را با تمرکز بر محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بررسی نماییم؛ با طرح این پرسش که چگونه فرآوری و عرضه گزارههای تاریخی در بستر علوم انسانی دیجیتال میتواند مقدّمهای بر «تاریخپژوهی هوشمند» باشد؟
به نظر میرسد، با مرور تاریخچه دیجیتالیشدن متون تاریخی و شیوههای ارائه آن در تولیدات مرکز نور و چالشها و نوآوریها و فرآوریهایی که در فرایند این مهم در طیّ سالیان متمادی رخ داده، باعث شده مرکز در حال حاضر، دارای حجم انبوهی از اطّلاعات دیجیتالی ارزشمند و غنیشده باشد؛ بهطوریکه زمینه ایجاد تحوّلات شگرف در تجزیهوتحلیلهای دادههای تاریخی فراهم گردد و امکان کشف زوایای پنهان و نویافتهای از وقایع تاریخی با توجّه به قابلیتهای گسترده فضای دیجیتالی برای پژوهشگران در فهم صحیح و دقیق تاریخ پراهمیت اسلام به وجود آید که خود، مقدّمهای است برای رسیدن به آرمان «پژوهش هوشمند»؛ پژوهشی که در استخراج، ثبت، غنیسازی، تحلیل و استنباط، از رهگذر «هوش مصنوعی» دستیار و تکیهگاه محقّق است.
بررسی این موضوع، با توجّه به مقوله نوپدید علوم انسانی و اسلامی دیجیتال، ضروری و مهم به نظر میرسد و سابقه چندانی از این حیث ندارد.
خلاصه ماشینی:
به همین جهت، در این نوشتار بر آنیم که تحوّلاتِ یادشده را با تمرکز بر محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بررسی نماییم؛ با طرح این پرسش که چگونه فرآوری و عرضه گزارههای تاریخی در بستر علوم انسانی دیجیتال میتواند مقدّمهای بر «تاریخپژوهی هوشمند» باشد؟به نظر میرسد، با مرور تاریخچه دیجیتالیشدن متون تاریخی و شیوههای ارائه آن در تولیدات مرکز نور و چالشها و نوآوریها و فرآوریهایی که در فرایند این مهم در طیّ سالیان متمادی رخ داده، باعث شده مرکز در حال حاضر، دارای حجم انبوهی از اطّلاعات دیجیتالی ارزشمند و غنیشده باشد؛ بهطوریکه زمینه ایجاد تحوّلات شگرف در تجزیهوتحلیلهای دادههای تاریخی فراهم گردد و امکان کشف زوایای پنهان و نویافتهای از وقایع تاریخی با توجّه به قابلیتهای گسترده فضای دیجیتالی برای پژوهشگران در فهم صحیح و دقیق تاریخِ پُراهمیت اسلام به وجود آید که خود، مقدّمهای است برای رسیدن به آرمان «پژوهش هوشمند»؛ پژوهشی که در استخراج، ثبت، غنیسازی، تحلیل و استنباط، از رهگذر «هوش مصنوعی» دستیار و تکیهگاه محقّق است.
بعضی مورخان نیز در تاریخهای محلی، رویدادهای حکومت شاهان ایرانی پیش از اسلام را نیز در منطقه خود شرح دادهاند؛ از جمله این آثار است: فارسنامه ابنبلخی (تألیف در سده ششم) که نخستین اثر بهجایمانده از این نوع تاریخهای محلی است؛ محاسن اصفهان که مفضل بن سعد بن حسین مافروخی در سال 465 ـ485ق آن را به عربی نوشت و بعدها محمد بن ابی الرضا علوی آوی، آن را با اندکی تغییرات و اضافات در باره دوره حکومت ایلخانان، به فارسی ترجمه کرد.